16 milljarða mæliskekkja í loðnumælingum!

Nú er búið að fara í þriðju loðnumælinguna. Fyrsta mæling um miðjan janúar gaf 398. þús. tonn. Seinni janúarmælingin gaf 493 þús. tonn. Tekið var meðaltal af báðum, sem frægt er orðið, og stofninn sagður 446 þús. tonn. Gefinn var út 57 þús. tonna heildarkvóti, þar af komu 11 þús. tonn í hlut Íslendinga.

Nú er búið af mæla enn eina ferðina og "mældust" 815 þús. tonn, nær helmingi meira en menn héldu að væru í sjónum fyrir þremur vikum! Sé þetta nær sanni er ljóst að fyrstu tvær mælingarnar vanmátu stofninn mjög gróflega. Svo mjög að kvóti íslenskra skipa sextánfaldaðist.

Er einhver ástæða til að halda svona mælingum áfram? Því ekki að bíða þar til loðnan kemur og fara þá að veiða? Þessi fyrirfram kvóta/ hrygningarstofns útreikningar eru gervivísindi. Ekki hef ég enn heyrt fréttamenn spyrja neinna spurninga. - Hvaðan kom loðnan, úr loftinu?

Sextánfalda loðnukvótann

Mæla loðnuna enn og aftur. Verða fyrri mælingar notaðar til að styrkja stofnmatið?

Já nú á að fara að mæla loðnuna aftur. Það er í hið þriðja sinn, fyrsta mælingin gaf 398 þús. tonn, í annarri mælingunni fannst meira, 493 þús. tonn. Þá var stofnstærðin gefin út sem meðaltal af þessum tveimur mælingum, 466 þús. tonn!

Hvað gera þeir núna ef þeir mæla enn meira af loðnu? Þurfa þeir að dragast með gömlu mælingarnar, leggja allar saman og deila með þremur?

Ég bloggaði um þetta nýlega og líkti því skarfatalningu í Elliðavatni:

"Þetta er sambærilegt við að ég teldi 10 skarfa á Elliðavatni í þoku, færi svo daginn eftir í sólskini og teldi 30 og gæfi út niðurstöðuna: Það eru 20 skarfar á Elliðavatni núna."

Enn hef ég ekki heyrt neinn fréttamann spyrja Hafró út í þessa fáránlegu útreikninga. Þeir eru orðnir alveg ónýtir.

Áður fyrr spurðu menn hversu áreiðanlegar loðnumælingarnar væru, nú er ekki minnst á það og allar tölur teknar sem kórréttar. Endar þetta ekki með því að þeir hætta að fara á sjó og giska bara í landi?

Mæla loðnustofninn á nýjan leik

Loðnutalning í hafinu. - Dæmalausir útreikningar Hafró

Sem kunnugt er verður leyfður loðnuafli í ár með minnsta móti , eða 57 þúsund tonn, þar af koma 11 þús. tonn í hlut íslendinga. Hafró mældi loðnustofninn, gaf út kvóta sem ráðherra samþykkti athugasemdalaust sama sólarhringinn.

Mældu loðnustofninn, það er nú það. Lítum á heimasíðu Hafró þar sem segir frá þessu:

"Gerðar voru 2 mælingar á veiðistofninum. Sú fyrri fór fram dagana 12. – 15. janúar og fannst loðna frá sunnanverðum Vestfjörðum norður um og austur að Kolbeinseyjarhrygg (mynd 1). Þar fyrir austan varð ekki vart við fullorðna loðnu. Þar sem veður var slæmt þegar mælingunni lauk biðu skipin á Siglufirði þar til veður batnaði. Síðari yfirferðin fór fram dagana 17. – 20. janúar á svæðinu frá Kolbeinseyjarhrygg og vestur um (mynd 2). Veður var viðunandi en ís hafði færst yfir hluta mælingasvæðisins í seinni yfirferðinni.

Um 398 þúsund tonn af kynþroska loðnu mældust í fyrri yfirferðinni og mæliskekkja (CV) var metin 0.2. Í síðari yfirferðinni mældust um 493 þúsund tonn og mæliskekkjan metin 0.23. Meðaltal þessara mælinga, 446 þúsund tonn, er mat á stærð veiðistofns."

Þetta er vægast sagt skrítið, ef ekki met í vitleysu. Fyrst eru mæld 398 þús. tonn, í seinni túrnum mælist meira eða 493 þús. tonn. Svo er tekið meðaltal af báðum tölunum!

Hvað ef hefðu mælst 7 þús. tonn í fyrstu mælingu? Hefði niðurstaðan þá orðið meðaltalið 250 þús. tonn? Takið einnig eftir því að þarna er talað um slæmt veður og að ís sé yfir hluta svæðisins.

Þetta er sambærilegt við að ég teldi 10 skarfa á Elliðavatni í þoku, færi svo daginn eftir í sólskini og teldi 30 og gæfi út niðurstöðuna:

Það eru 20 skarfar á Elliðavatni núna.

Var verið að gefa út aflaheimildir á vísindalegum grunni?

Uppbygging þorskstofnsins með niðurskurði hefur leitt til aflaleysis

Árið 1975 lofaði Hafró árlegum 500 þús. tonna þorskafla yrði farið að þeirra ráðum. Þeir vildu draga úr veiðum, sérstaklega á smáfiski, svo fiskurinn fengi að stækka og gefa meira af sér. Það var farið eftir þerra ráðum í góðri trú. Þorskaflinn var minnkaður en óx aftur og fór í 480 þús. tonn 1982 og komst þá næst loforðinu. Svo féll aflinn snögglega í 300 000 tonn 1983. Fiskurinn hafði horast niður sennilega vegna offjölgunar og fæðuskorts. Þyngd sex ára fiska féll úr 4 kílóum í 3 eftir að smáfiskur var friðaður. Niðurstaða tilraunarinnar var sú að það var ekki fæðugrundvöllur fyrir stækkun stofnsins. Þarna hefði á að endurskoða þessa friðunartilraun en það var ekki gert. Í stað þess var sett var á kvótakerfi svo betur gengi að hemja aflann.

Síðan hefur gengið á ýmsu. Eftir nokkra aflaaukningu eftir botnárið 1983 fór að halla mjög undan fæti 1990 og aflinn fór í sögulegt lágmark 1994 og 95, 170 þús tonn. Þá var gripið til þess ráðs að setja aflareglu, nú skyldu veidd 25% af mældum veiðistofni. Aflinn jókst í 235 þús. tonn árið 2000 en féll svo í um 200 þús tonn 2002 og var sú skýring gefin að veiðistofninn hefði áður verið ofmetinn. Hin raunverulega ástæða var sú að fiskur hafði verið að horast frá 1998 vegna vanveiði, sem leiddi til aukinnar samkeppni og fæðuskorts. Var mikil rekistefna út af því á þeim tíma.

Enn hallaði undan fæti og 2007 gripu menn til þess ráðs að lækka aflaregluna og veiða einungis 20% úr stofninum. Þorskaflinn fór í nýtt sögulegt lágmark 2008, 146 þús. tonn. Síðan hefur hann þokast upp á við og er nú að skríða yfir 220 þús. tonnin. Að sögn Hafró er stofninn að stækka og sérstaklega er mikil aukning í stórum og gömlum þorski. Nýliðun er enn lítil þrátt fyrir að hrygningarstofninn hafi ekki verið stærri síðan 1964. Kvótatillögur urðu miklu minni fyrir fiskveiðiárið 2016/17 en menn höfðu vonast til og olli það miklum vonbrigðum. Ástæðan var sögð sú að fiskurinn væri farinn að léttast eftir aldri. Ekki eru það góðar fréttir.

Líklega er þorskstofninn að nálgast sín efri mörk eina ferðina enn og engar líkur til þess að þorskafli verði aukinn meðan haldið er í 20% aflaregluna. Á árum áður, þegar aflinn var 4-500 þús tonn, voru tekin 35-40% úr stofninum. Það er því fyrirséð að aflinn mun ekki aukast nema aflareglunni verði breytt. Aflaregla þjónar tölvunum vel en á lítið skylt við heilbrigða nýtingu dýrastofna. Hún er einföld í framkvæmd: Rallað á miðunum, stofninn "mældur" með óþekktri ónákvæmni, slegið inn í tölvu og kvótinn kominn. Ekkert tekið tillit til álits sjómanna á fiskgengd. Rallið gildir og ekkert rövl.

Síðustu árin hefur sú breyting orðið á að stofninn hefur stækkað langt umfram það sem hann var 1998 og hungrið fór að sverfa að vegna offjölgunar. Hvað hefur breyst sem leyfir stækkun stofnsins ? Jú, makríll fór að ganga á Íslandsmið upp úr 2006. Þá varð til aukin fæða fyrir stóran fisk. Þá hafa síldargöngur farið vaxandi svo enn hefur bæst í matarbúrið fyrir stóra fiskinn. Stór þorskur er miklu algengari í afla færabáta norðanlands en áður var, og hann er fullur af síld og makríl. Þetta er góð viðbótarfæða handa stórþorskinum yfir sumarið en makrílinn og síldin fara af okkar miðum þegar haustar. Þá er golþorskurinn enn svangur og leggst þá á stálpaðan fisk og fer að éta bæði undan sjálfum sér og öðrum tegundum.

Kemur þá að næsta kafla í röngum vísindum:

Ein af vísdómssetningunum í banka Hafró hefur löngum verið að stór hrygningarstofn gefi meiri nýliðun en lítill, þess vegna sé um að gera að hafa hann sem stærstan. Fyrir um 10 árum fór hrygningarstofn þorsks að stækka, þökk sé makrílnum. Og hann stækkaði og stækkaði. Árið 2015 var hann orðinn stærri en hann hafði verið frá 1963. Hann var um þrisvar sinnum stærri en hann var löngum á níunda og tíunda áratugnum. En nýliðunin lét standa á sér. Hvernig mátti það vera? Til þess að ungviðið komist upp verða að vera til þess skilyrði. Ef stofninn er stór er orðið þröngt á þingi og mikil samkeppni um mat. Þess vegna er erfitt fyrir ungviðið að komast á legg.

Taka má sem dæmi að auðvelt er að fylla vatnstunnu þegar hún er tóm með því að dæla í hana (nýliðun). Þegar hún er orðin full er ekki hægt að dæla meiru í hana nema tappað sé úr henni að neðan (veiða meira). Það verður því áfram léleg nýliðun í þorskstofninum þar til farið er að veiða svo mikið að þörf sé á ungviði til að fylla í skarðið. Þetta virðast fræðingar Hafró og móðurklíkunnar ICES eiga ákaflega erfitt með að skilja. En þeir hafa fengið svo mikil völd að enginn stjórnmálamaður þorir að taka sjálfstæðar ákvarðanir. ICES liðið ræður öllu, og engin breyting í sjónmáli.

Nú berast þær fréttir að svo lítið finnist af loðnu að veiðar verði ekki leyfðar á komandi vertíð. Það fylgir sögunni að sl. 10 ár hefði verið miklu minna af loðnu en þar á undan. Þar sem loðnan telst vera aðalfæða þorsksins er leyfilegt að álykta að samdráttur í þorskveiðum eftir tilkomu 20% aflareglunnar eigi þátt í fækkun loðnu. Þorskurinn étur loðnu þar til hún er 2 ára og heldur norður í ætisgönguna miklu til þess svo að ganga aftur heim til hrygningar 3 ára gömul. Með áti sínu skammtar hann það magn sem fer í þessa göngu.

Ég er þeirrar skoðunar að það verði að fara að brjóta á bak aftur trúarbrögð Hafró áður en stórslys verður vegna vanveiði á þorski. Nóg er nú allt tekjutapið, sem þessi friðunarstefna hefur haft í för með sér þó svo að framtíðinni sé ekki einnig stefnt í hættu.

Þessi skopmynd birtist í Morgunblaðinu 1. júní 2013. Hún á enn jafn mikinn rétt á sér og þá, það sem hefur bæst við er að farið er að draga úr vexti þorsks og loðnustofninn er upp étinn.

Lífseig villukenning um ofveiði - réttlæting kvótakerfisins - fölsun staðreynda

Hún er lífseig villukenningin um ofveiði á þorski þrátt fyrir að "ofveiði" hafi aldrei átt sé stað. Í Fréttablaðinu á fimmtudag 15/12 var grein eftir Þórólf Mattíasson hagfræðing úr háskólanum. Þar sagði hann:

"Í kjölfar útfærslu fiskveiðilögsögunnar í 50 og 200 sjómílur fylgdi mikil fjárfesting í skuttogurum og hafnarmannvirkjum. Afli Íslendinga jókst og gjaldeyrir streymdi til landsins. Gengi krónunnar styrktist og góðæri ríkti. En að því kom að þorskstofninn þoldi ekki ofsóknina og var að hruni kominn upp úr 1982-3."

Staðreyndin er hins vegar sú að vegna friðunar smáfisks, þar sem 3 ára þorskur hvarf að mestu úr aflanum, og annara sóknartakmarkana varð fæðuskortur hjá þorski vegna ofmergðar fiska og hann fór að horast niður. Sjö ára þorskar t.d. léttust úr 5,5 kg í 4,1 kg frá 1978-1983. Sjá frekari gagnrýni sem var sett fram 1984 eftir að þetta gerðist og undirbúningur kvótakerfisins var í fullum gangi.

Í sama Fréttablaði er sagt frá nýrri greiningu þeirra Bjarka Vigfússonar og Hauks Más Gestssonar, hagfræðinga Íslenska sjávarklasans. Í greiningu sinni, Verstöðin Ísland – hagfræðileg og landfræðileg samþjöppun í íslenskum sjávarútvegi 1993 til 2013, segja þeir Bjarki og Haukur Már frá því hvernig miðstýrð offjárfesting í togurum og fiskvinnslum á 8. áratug síðustu aldar leiddi til ósjálfbærrar nýtingar auðlindarinnar og sársaukafullri hagræðingu, eða endurskipulagningu í íslenskum sjávarútvegi. Mér lék forvitni á að athuga þetta nánar og skoðaði frumheimildina. Þar segja þessir kappar eftirfarandi:

"Skuttogaravæðingunni, nýju frystihúsunum og stækkun landhelginnar fylgdi aukin sókn í nytjastofnana. Þannig fór þorskaflinn úr 255 þúsund tonnum árið 1971 í 460 þúsund tonn árið 1981, en það er metár í þorskafla íslenskra skipa. Þessi stóraukna sókn í nytjastofnana kringum landið, og dreifða og mikla fjárfesting í togurum og frystihúsum, var hins vegar ósjálfbær til lengdar og bera fór á alvarlegum brestum á þessu fyrirkomulagi strax um 1980. Þorskstofninn þoldi engan veginn þennan ágang og hagur út gerðarinnar vænkaðist lítið, enda gekk rekstur togaranna og frystihúsanna víða brösuglega. Um miðjan 9. áratuginn var hagræðing í íslenskum sjávarútvegi því nauðsynleg eftir offjárfestingu ára tuganna á undan, útgerðin stóð illa fjárhagslega, umframveiðigeta fiskiskipastólsins var útgerðinni þungur kostnaðarbaggi, sókn var of mikil og þorsk stofninn stefndi í verulegt óefni."

Þá segja þeir félagar: "Slæmt ástand þorskstofnsins og aflasamdráttur á 9. og 10. áratugnum var einnig áhrifamikill drifkraftur sameininga og samþjöppunar. Frá met árinu 1981, þegar þorskaflinn var 460 þúsund tonn, dróst aflinn saman í rúm 300 þúsund tonn árið 1991. Næsta áratuginn á eftir dróst aflinn enn saman, var 240 þúsund tonn árið 2001 og var svo minnstur frá lokum seinni heimsstyrjaldar árið 2008 þegar hann var aðeins 151 þúsund tonn. Síðan þá hefur gengið ágætlega að byggja upp stofninn." (leturbreyting JKr)

Til þess að gefa orðum sínum vægi birta þeir línurit sem þeir segja að sýni þorskafla á Íslandi 1910-2014, þó svo þorskafli sé aldrei "á landi". Undir línuritinu segir í texta: "Sókn í þorskstofninn jókst gríðarlega á 8. áratugnum í kjölfar skuttogaravæðingarinnar". Þegar að er gáð sést að þetta er hrein della, því þeir eru að sýna afla íslenskra skipa en láta hjá líða að sýna eða segja frá afla útlendinga og þar með heildaraflanum. Þegar hann er tekinn með sést að fullyrðing þeirra um gríðarlega sóknaraukningu í þorskstofninn er hrein fölsun. Sóknin ver mest 1955 þegar veidd voru 550 þúsund tonn og fór svo að minnka í kjölfar útfærslu landhelginnar, sem varð 4 sjómílur 1952 og 12 mílur 1958 en talið er að þá hafi togaraflotinn tapað 70% af sínum miðum (Þorleifur Óskarsson 1991, Íslensk togaraútgerð 1945-1970, bls.178).

Það er í hæsta máta óeðlilegt, svo ekki sé sterkar að orði kveðið, þegar fræðimenn fara með svona staðlausa stafi og birta þar að auki falsað línurit um þorskafla á Íslandsmiðum. Í áratugi hefur þessi vitleysa um ofveiði riðið húsum, þetta er étið upp aftur og aftur og ekkert verið að kynna sé mótrök og svo leyfa menn sér að kenna sig við háskólasamfélag.

Hér fylgir hið rétta línurit af heildar þorskafla við Ísland og er afli heimamanna táknaður með rauðri línu.

Hér má sjá að hámarksaflinn var 1955 og hefur verið fallandi síðan. Nú eru menn að hjakka í rúmum 200 þúsund tonnum, og þó þeir félagar segi að ágætlega hafi gengið að byggja upp stofninn, hefur aflinn, ekki aukist heldur minnkað um helming frá upptöku kvótakerfisins.

En áfram kveða menn öfugmælavísur: Fiskurinn hefur fögur hljóð, finnst hann oft á heiðum...

Þorskurinn á niðurleið. 20% aflareglan farin að segja til sín.

Loksins kom hún, skýrslan úr haustrallinu. Um þorskinn segir:

"Heildarvísitala þorsks lækkaði talsvert frá árunum 2014 og 2015 og er nú svipuð og árið 2013. Hluta lækkunarinnar má rekja til lítils árgangs frá 2013 og að meðalþyngdir sumra árganga hafa lækkað frá fyrra ári. Líklegt er að lækkunin sé að mestu vegna mæliskekkju líkt og var í vorralli milli áranna 2013 og 2014."

Já einmitt, lækkunin er vegna mæliskekkju. Hér að ofan má sjá vísitölurnar og að haustvísitalan hefur verið að stíga allt frá 2008 en nú snarfellur hún.

 

Hér má sjá lengdardreifingu þorsks síðustu 3 ára. Í ár (svarta línan) vantar miðstykkið í stofninn miðað við í fyrra (rauða línan), fisk frá 40-70 cm. Ekki hefur hann verið veiddur markvisst umfram aðrar stæðir og skyndilokunarkerfið á að vernda allan fisk undir 55 cm. Hann virðist hafa horfið úr stofninum engum til gagns. Auðvitað kemur að því að að sóknarminnkun úr 35% í 20% komi niður á fæðu þorsksins, enda mun nú öll loðna upp étin og uppsjávarskipin verkefnalaus í vetur.

Smá ljós punktur er í þessu: Lúðuvísitalan orðin hærri en hún var 1996. Greinilegt að þetta veiða sleppa er að bera árangur þó það skili sér ekki í lúðusúpunni.

Stafar lítill þorskafli í Færeyjum af ofveiði?

Þessi grein birtist í Morgunblaðinu 10. desember 2016.

Því hefur mjög verið haldið á lofti undanfarið að Færeyingar hafi rústað sínum fiskstofnum með ofveiði. Étur þar hver upp eftir öðrum. Þar sé um að kenna sóknarkerfi þeirra, dagakerfinu, og fiskifræði höfundar þessa pistils.

Mér þykir rétt að benda á nokkrar staðreyndir málsins. Sóknarkerfið byggir á því að skipaflotanum er úthlutað veiðidögum eftir ákveðnu kerfi. Mega menn þá veiða að vild hvaða tegundir sem er án aflatakmarkana. Enginn heildarkvóti er heldur á flotanum. Tilgangurinn er að stjórna veiðiálaginu en ekki aflanum. Kosturinn er að þá verða skjótari viðbrögð við breytingum á fiskgegnd og enginn akkur er í brottkasti og menn koma með að landi allt sem kemur á dekk og er nýtanlegt.

Ég var kallaður til Færeyja 2001 af þáverandi sjávarútvegsráðherra sem óháður ráðgjafi en hann hafði þá fengið ráðgjöf frá færeysku Hafró um að fækka fiskidögum um 25% á þremur árum. Ég lagði til að fjöldi fiskidaga yrði óbreyttur. Aflinn jókst og þorskstofninn stækkaði. Næsta ár var lagði Hafró til að dögum yrði fækkað um 30%. Enn lagði ég til óbreytta daga og farið var eftir því. Aflinn jókst enn og stofninn stækkaði þrátt fyrir að veitt hafði verið mjög mikið umfram tillögur ríkisfiskifræðinganna.

Árið 2003 var þorskur orðinn horaður og farið að hægja á vexti hans. Þá lagði ég til að fjöldi veiðidaga yrði aukinn um 15%. Rökstuddi það með því að þar sem stofninn hefði stækkað undanfarin ár hefði sóknin ekki verið næg, flotinn hefði ekki megnað að halda aftur af aukningunni og nú væri stofninn orðinn svo stór að komið væri hungurástand. Allar líkur væru á að þorskur væri farinn að drepast úr hor og því þyrfti að bæta í sóknina. Stofninn væri farinn að minnka, ekki vegna ofveiði heldur vegna fæðuskorts og þá gerði illt verra að draga úr sókn.

Ekki var farið eftir ráðum mínum um fjölgun daga. Árið 2004 hafði dregið úr afla og enn lagði ég til aukningu á sókn. Þá sást út frá merkingum að 60 cm þorskar höfðu einungis lengst um 1 cm milli ára og hreistursrannsóknir sýndu vaxtarstöðnun við 60 cm. Ekki var farið eftir mínum ráðleggingum heldur var dregið lítillega úr sókn. Þetta var síðasta árið mitt í Færeyjum. Þorskaflinn hélt áfram að minnka og er enn lélegur.

Þegar kerfið var sett á voru veiðidagar um 50 þúsund. Árið 2001 voru þeir 41 þúsund. Þegar afli fór að minnka eftir 2003 jókst ofveiðisöngur færeyskra fiskifræðinga. Dögum var smám saman fækkað og eru þeir nú komnir niður í 19 þúsund, rúmlega helmings minnkun frá árinu 2003 þegar ég vildi bæta í. Ekki furða þótt aflinn hafi minnkað, bara af þessum sökum.

Færeyjabanki, sem er stórt grunn SV af Færeyjum hefur verið lokaður fyrir togveiðum í 25 ár og öllum veiðum frá 2008. Stór svæði á landgrunninu eru lokuð meir og minna allt árið, 10% 1990 en 50% 2015. Togveiðar eru bannaðar innan 12 mílna, aðeins litlir togbátar mega fara inn að 6 mílum til að veiða kola og annan flatfisk í þrjá mánuði á sumrin. Stór hluti grunnslóðarinnar innan 12 mílna er friðaður fyrir krókaveiði hluta ársins.

Flotinn hefur minnkað mikið. Árið 2007 voru 247 fiskiskip með veiðileyfi (tómstundabátar undanskildir) . Í ár voru gefin út 102 veiðileyfi en aðeins 72 þeirra eru notuð, um 60% fækkun skipa sem stunda veiðar á botnfiski á 8 árum. Árið 2008 voru 17 litlir trollbátar við veiðar en nú eru þeir aðeins fimm. Og enn segja fiskifræðingarnir að draga þurfi úr sókn vegna ofveiði. Þeirra orð eru svo lapin upp hér heima, og talað um að Færeyingar hafi rústað sínum fiskistofnum með ofveiði án þess að menn kynni sér allar hliðar málsins eða hafi hugmynd um þá miklu sóknarminnkun, sem orðin er frá því að dagakerfið var tekið upp.

Minna veiðiálag leiðir ekki einungis til minnkandi afla heldur líka til minnkunar fiskstofna. Þegar veitt er mikið er fiskstofni haldið í skefjum þannig að hann gengur ekki nærri fæðudýrunum, þau fá að vaxa og tímgast eðlilega og jafnvægi ríkir milli fiskanna og fæðudýranna. Þeir þrífast vel og afföll eru tiltölulega lítil. Vel haldinn fiskur hefur meiri mótstöðu gegn sjúkdómum og sníkjudýrum og á auðveldara með að flýja undan óvinum. Sé dregið úr veiðum fjölgar fiski og samkeppni um fæðuna eykst. Fiski fjölgar, meira er étið, samkeppni eykst og afföll verða meiri. Fæðuframboð minnkar vegna þess að fæðudýrin eru upp étin og lífmassi fiska minnkar. Þegar svo er komið þarf miklu færri fiska til að viðhalda ástandinu svo stofninn helst áfram lítill. Aukin afföll skrifast svo á veiðar því náttúruleg afföll eru fasti í útreikningum, 18%.

Ég er þeirrar skoðunar að engin ofveiði sé á Færeyjamiðum heldur hafi færeyskir fiskifræðingar og alþjóða hafrannsóknaráðið eyðilagt miðin með vanveiði. Og áfram skal haldið því nýlega var samþykkt 15% fækkun veiðidaga.

Veiðislóðir togara á Færeyjamiðum, innsti hringurinn markar 12 sjómílur. Færeyjabanki SV af eyjunum.Hann er alfriðaður niður á 200 m dýpi. Þarna komu íslenskir togarar oft við í siglingum til að "bæta á".

 

Mývatn orðið tært og lífríkið í stuði. Hvernig skyldi standa á því?

Já það var einmitt það. Niðursveiflunni í Mývatni lokið. Engar skýringar gefnar aðrar að sveiflan sé þekkt. Hvar er nú klóakkmengunin sem allt var að drepa í fyrra? Er hún horfin? Snemma í vor spáði ég því, að væru hornsílin horfin, yrði vatnið tært í sumar:

"Sé rétt að hornsílin séu nú horfin úr Mývatni (stofninn hruninn eins og sagt er) þá er vatnið að færast yfir á stig 4 hér að ofan og verða tært næsta sumar. Sjáum hvað setur."

Vatnið er nú komið á stig 1 í atburðarásinni sem ég lýsti fyrr í vor og gaf skýringar á.

1. Vatnið er tært að vori, mikið af krabbaflóm í vatninu, mikið mý, nóg fæða fyrir silung sem þrífst vel, engin hornsíli.

2. 1-2 árum síðar, hornsílum fjölgar, krabbaflóm fækkar og vatnið fer að gruggast, dregur úr vexti silunga.

3. Vatnið grænt, fullt af hornsílum, krabbinn horfinn, silungur horaður. Allt fiskafóður upp étið og það endar með því að hornsílin yfirgefa vatnið. Ég hef séð þau synda úr vatninu niður Laxá í milljónatali.

4. Aftur á byrjunarreit, hornsílin farin, krabbaflær komnar aftur og vatnið tært. Þessi hringrás endurtekur sig á 5-7 árum.

Í sumar, þegar vatnið var tært lék mér hugur á að vita um ástand krabbaflónna, en skv. ofansögðu átti að vera mikið af þeim. Sendi ég ítrekað fyrirspurnir um það til Árna Einarssona forstöðumanns RAMÝ en hann forðaðist að svara öðru en að það ætti að eftir að telja úr sýnunum.

Þó ég segði honum að ekki þyrfti að telja til að sjá hvort mikið, lítið eða ekkert væri af krabbbaflóm, það sæist við sýnatöku, svarað hann ekki. Lítill áhugi þar á bæ til samvinnu eða skoðana annara.

En iðinn var hann við að telja blábakteríur í útrennsli vatnsins og í lok ágúst birtust nær daglega upplýsingar um fjölda þeirra, eins og beðið væri í ofvæni eftir blómanum. Í gær rættist úr og þetta stóð á feisbókarsíðu RAMÝ: "Blábakteríublóminn í Mývatni þýtur upp og vatnið orðið brúnlitað". Greinilega ánægður með að ræst hefði úr.

Í vor setti ég einnig fram tillögu um hvað mætti gera til að koma í veg fyrir þörungablómann en þeim hefur í engu verið svarað.

Um miðjan júni sá ég svo ástæðu til að spyrja hvort rannsóknastöðin væri komin í afneitun.

Og enn má spyrja: Fá menn endalaust leyfi til að vera í rugli og afneitun á kostnað skattborgara?

----------

Ég stundaði rannsóknir í Mývatni í rúm 10 ár, sat lengi í sérfræðinganefnd um Mývatnsrannsóknir og var í stýrihópi um aðkomu erlendra sérfræðinga að Mývatnsmálum, svo ég þekki nokkuð vel til.

Lífríki Mývatns tekur við sér

Ákvörðun aflaheimilda: Er verið að grínast?

Í Fréttablaði dagsins mátti lesa eftirfarandi:

Tillögum Hafrannsóknastofnunar um ráðlagðan heildarafla í öllum tegundum er fylgt í þaula eins og undanfarin ár. Þetta er ákvörðun Gunnars Braga Sveinssonar sjávarútvegsráðherra eftir samráð í ríkisstjórn.

Í tilkynningu frá ráðuneytinu segir að Gunnar Bragi ítrekaði nauðsyn þess að stórauka fjármagn til hafrannsókna, þar sem ráðgjöf er að margra mati viss vonbrigði miðað við væntingar, eins og ráðherra tekur fram. Svara verði lykilspurningum um til dæmis hvers vegna nokkrir árgangar þorsksins eru að léttast, en kvótinn í þorski var aðeins aukinn um 5.000 tonn – í 244.000 tonn.

Er eitthvað verið að fíflast í okkur? Til hvers þurfum við sjávarútvegsráðherrra ef hann gerir ekki annað en að áframsenda tillögur Hafró athugasemdalaust?

Og í þokkabót vill hann auka fjárframlög til stofnunarinnar sem hefur einokun á rannsóknum og reyndar túlkun fyrirliggjandi gagna, svo þeir, með frekari rannsóknum, megi svara lykilspurningum um hvers vegna þorskur sé að léttast, horast.

Þeirri spurningu er einfalt að svara og alveg ókeypis: Það vantar mat!

Hvers vegna skyldi það vera? Jú, það hefur verið dregið úr sókn um nærri helming frá því sem hún var í áratugi þegar voru tekinn 400 þús. tonn úr þorskstofninum. Hrygningarstofninn hefir þrefaldast frá árinu 2000 og þó hann hafi sig allan við við að éta upp yngri árganga vantar þá enn fóður. Þetta er heldur ekki gratís því þarna er verið að láta eiga sig að veiða um 200 þús þorsktonn. Árlega er verið er að kasta á glæ öllum aflaverðmætum núverandi þorskafla!

Við þetta er að bæta að í nýjustu skýrslu Hafró hafa töflur um þyngd eftir aldri verið felldar niður og er í skýrslunni vísað í ICES pappír sem ekki finnst á netinu. Nýjasta skýrslan frá þeim er frá í fyrra. Því er ekki hægt að finna hvaða árgangar hafa verið að horast og þá hve mikið.

Erða nú!

 

Hér er mynd sem sýnir hvernig sóknin í þorskstofninn hefur minnkað, hlutfallið sem tekið er úr stofninum, svarta línan, hefur minnkað um helming. Það þýðir, með sama áframhaldi, að stofnstærðin verður að tvöfaldast ef við eigum að komast í 450 þús. tonn. Það gerist aldrei. Með óbreyttri nýtingarstefnu hjökkum við þarna og reyndar er stór hætta á að stofninn geti "hrunið".

Náttúrurannsóknastöðin við Mývatn í afneitun

Nýlega kynnti ég enn einu sinni þá tilgátu að sveiflurnar í lífríki vatnsins tengdust ofmergð fiskjar, hornsíla og stundum bleikju. Fiskurinn raskaði jafnvægi fæðupýramídans með því að ofbeita krabbadýrin, sem nærast á grænþörungum þannig bláþörungarnir gætu tekið yfir og vatnið lægi golgrænt eftir. Skýrði ég þetta einnig í sjónvarpsviðtali á Stöð 2 og á Vísi.is þann 26. maí s.l.

Daginn eftir birtist þetta á fésbókarssíðu Rannsóknarstöðvarinnar en stöðinni er stjórnað af Árni Einarssyni:

"Í Mývatni verða miklar sveiflukenndar breytingar á mýflugustofnum á um 5-7 ára fresti. Þessar sveiflur bergmála um allt vistkerfið og hafa verið mjög til umræðu. Þær eru náttúrulegar í grunninn en virðast hafa magnast um 1970. Þegar lægðir eru komast andarungar ekki á legg og silungur sveltur. Þrjár kenningar eru um drifkraft sveiflnanna. Í fyrst lagi að sveiflur í veðurfari knýi þær, í öðru lagi að fiskar ráði þeim með því að éta upp mýið og í þriðja lagi að mýið sjálft ráði örlögum sínum með því að mýlirfurnar éta upp fæðu sína, kísilþörunga og lífrænar leifar á vatnsbotninum. Við getum nefnt þær veðurtilgátuna, fiskatilgátuna og mýlirfutilgátuna. Miklar rannsóknir hafa verið gerðar á þessu og enn hefur ekkert komið fram sem styður veður- og fiskatilgáturnar. Hins vegar eru eindregnar vísbendingar um að mýlirfutilgátan sé málið. En það er önnur þróun í gangi. Hér er súlurit sem sýnir tærleika Mývatns (Syðriflóa, meðaltal júlí og ágúst) frá 1973 til 2015 (hvítu súlurnar). Takið eftir að mælikvarði lóðrétta ássins er öfugur. Tíðni "bjartra" ára (með meira en 3ja metra rýni, en þá sést til botns) virðist fara minnkandi. Þetta er langtíma þróun sem líklega tengist breytingum á næringarefnaframboði í Mývatni, köfnunarefni og /eða fosfór. Ekkert bendir sérstaklega til að þessa þróun megi rekja til breytinga á fiskstofnum vatnsins." Sjá nánar hér

Enn er þverneitað þeirri tilgátu að fiskurinn komi nokkuð við sögu. Ekki hef ég séð neinar rannsóknaniðurstöður frá Ramý, sem hafna fiskitilgátunni. Eina sem lagt er á borðið eru "mér finnst" rök.

Í skýrslu erlendu sérfræðinganna sem fengnir voru til leiks varðandi Mývatn um síðustu aldamót voru nefndar tvær tilgátur til að skýra sveiflurnar:

"Rannsóknir í Mývatni hafa ekki verið fólgnar í tilraunum. Þess vegna er einungis unnt að byggja tilgátur um orsakir sveiflna í fæðukeðjunni, miðað við núverandi þekkingu, á fræðilegum grunni, og tilrauna er þörf til að prófa gildi mismunandi þátta sem koma við sögu. Til skýringar á sveiflunum munum við hér á eftir ræða tvær andstæðar tilgátur og það sem annaðhvort styður þær eða veikir miðað við þau gögn sem til eru. Fjallað verður um rannsóknir og tilraunir sem gera þyrfti til að meta á gagnrýninn hátt hugsanlegar orsakir sveiflnanna í verkefni 4 hér á eftir.

Ekki er gert ráð fyrir að önnur tilgátan útiloki hina, enda margt sameiginlegt með þeim, en með því að gera ráð fyrir því er hins vegar unnt að setja fram skýrari spurningar um það en ella hvað stjórni hverju. Einnig munum við, jafnframt því sem við fjöllum um tilgáturnar tvær, benda á helstu og alvarlegustu eyðurnar í þá þekkingu sem nú er fyrir hendi.

Fyrri tilgátan byggist á þeirri hugmynd að stofnsveiflur í Tanytarsus stjórnist af gagnkvæmu sambandi dýranna og því sem þau hafa úr að moða og að útkoman úr því samspili hafi áhrif á aðra þætti fæðukeðjunnar.

Seinni tilgátan byggist á þeirri hugmynd að sveiflurnar séu tengdar stofnsveiflum efst í fæðukeðjunni (hjá bleikju og hornsílum), sem aftur hafi áhrif á aðra þætti neðar í fæðukeðjunni."

Í framhaldinu er lagt til að rannsóknum verði beint sérstaklega að þessum þáttum. Þó bent sé á "helstu og alvarlegustu eyðurnar í þá þekkingu sem nú er fyrir hendi" er mér ekki kunnugt um neitt sérstakt átak, utan þess að skrá hornsílaafla úr stöðluðum veiðigildrum. Þá hefur Veiðimálastofnun ekki breytt neinu í sínum áherslum við vöktun á silungi, og ekki er mér kunnugt um að sá sem þar stjórnar hafi neinn skilning á fiskatilgátunni. 

Mér finnst það alvarlegur hlutur þegar stofnanir sem kenna sig við vísindi, Ramý, Líffræðistofnun HÍ og Veiðimálastofnun, neita að taka tillit til allra sjónarmiða og tilgáta sem fram koma og gefa þeim jafnt vægi í rannsóknaráherslum og hafna ákveðnum kenningum án fullnægjandi rannsókna og neita að ræða þær.

Nú fundar nefnd umhverfisráðherra um vandamál Mývatns og á að skila aðgerðaráætlun á þjóðhátíðardaginn. - Sjáum hvað þeim leggst til. 

      --------------------------

Árið 1988 var ástandið slæmt í Mývatni. Vatnið var fullt af hornsílum allt að 10 cm löngum. Mikill þörungablómi og vatnið grænt.

Bleikjan var mjög horuð og þessar að dauða komnar. Svona fiskar hafa ekki afl til að festast í netum og koma því ekki fram sem skyldi í rannsóknaveiðum. Þessar voru veiddar í nót. 

Skömmu eftir þetta yfirgáfu hornsílin Mývatn í stórum torfum.

Hvað er til ráða í Mývatni? Setja út regnbogasilung

Umræðan um Mývatn er einsleit, og einskorðast við að skolpmengun og áburðarnotkun eigi sök á því að vatnið hafi verið golgrænt af þörungum undanfarin ár. Þó nýjar rannsóknir sýni að einungis 1-2% af innstreymi næringarefna komi frá athöfnum mannsins, skal eyða miklum fjármunum í að endurnýja fráveitukerfi og minnka áburðarnotkun. Engar tilraunir eru gerðar til að skýra orsakasamhengi þess sem hefur verið að gerast í vatninu undanfarna áratugi og jafnvel enn lengur.

Í Fréttablaðinu á laugardaginn (21/5) var mikil grein um Mývatn. Þar sagði m.a:

"Árni Einarsson, forstöðumaður Náttúrurannsóknastöðvarinnar við Mývatn (RAMÝ), hefur sagt að leirlosið sé ein stærsta óleysta gátan í Mývatni." og einnig:

"Í raun er því aðeins um eitt að ræða til að stemma stigu við þessari þróun, og það er að tryggja að sem allra minnst af næringarefnum frá mannabyggð (köfnunarefni og fosfór) berist í grunnvatnið og þannig í Mývatn."

Þá var í Fréttablaðinu í gær (23/5) grein eftir Guðmund Andra Thorsson, sem hefur þessa einföldu lausn: "Það þarf að skrúfa fyrir flæði næringarefna í vatnið undireins – bæði frá byggð og atvinnurekstri. Það er lágmark og þegar búið er að gera það má fara að velta fyrir sér ástæðunum."

Þó ástæðurnar fyrir þörungablómanum séu óþekktar þarf samt að gera eitthvað strax, þó svo menn séu ekki vissir um að það lagi ástandið eða skilji hvað veldur. Þörungablómi verður í Mývatni með reglulegu millibili, vatnið verður grænt, því fylgir mýleysi og fuglar og fiskar svelta. Á milli virðist allt vera í lagi, vatnið tært, næg áta fyrir fugl og fisk og allt í blóma. Minna má á að alltaf rennur jafn mikið af áburðarefnum í vatnið svo varla er lausnar á vandamálinu að leita þar, það er eitthvað annað sem veldur þessu.

Þörungablómi hefur verið þekktur í vötnum um allan heim og tengist hann oft aukinni ákomu næringarefna af manna völdum. Reynt var að lækna vandann með því að útiloka allt aðstreymi skolps en yfirleitt dugði það ekki til. Líklega vegna þess að vötnin eru orðin mettuð af næringarefnum í botnseti og það fer svo aftur í umferð t.d. vegna uppgruggunar, rotnunar eða áhrifa frá dýrasamfélögum. Rannsóknir og tilraunir sýndu að ofmergð smáfisks átti mestan þátt í að viðhalda þörungablómanum. Með því að fækka fiski tókst að lækna mörg vötn af þörungaplágunni.

Ég skrifaði um þetta 1986 í kjölfar mikillar þörungaplágu, og setti fram tillögur til úrbóta. Þær fólu í sér að sporna við offjölgun bleikju og hornsíla.  

Í fyrra kom út sænsk skýrsla um árangur þess að fjarlægja fisk úr 123 vötnum. Í samantekt segir:

Our results indicate that removal of planktivorous and benthivorous fish is a useful means of improving water quality in eutrophic lakes. Biomanipulation tends to be particularly successful in relatively small lakes with short retention times and high phosphorus levels. More thorough fish removal increases the efficacy of biomanipulation. Nonetheless successes and failures have occurred across a wide range of conditions.

Þó Rannsakendum Mývatns hafi verið marg bent á þetta láta sem þeir viti þetta ekki og hafa þar af leiðandi ekki bent á aðrar lausnir en að laga klóak. Er hlaupin einhver pólitík í vísindin líkt og gerðist á tíma Kísiliðjunnar?

Hvað er hægt að gera?

Erlendis, við sams konar aðstæður, hefur verið brugðist við með því að fækka fiski. Annað hvort með veiðum eða að settur er út ránfiskur til þess að halda smáfiskinum í skefjum. Í Mývatni eru hornsílin vandamálið, en þau virðast þau nú að mestu horfin úr vatninu. Sé það rétt lagast ástandið næsta sumar, vatnið verður tærara og áta fer vaxandi. Það er góð staða til að grípa til aðgerða.

Þar sem útilokað er að halda hornsílunum niðri með veiðum í Mývatni er aðeins ein leið fær. Hún er a nota ránfisk til að halda aftur af sílunum. Urriði étur hornsíli en bleikja ekki fyrr en hún er orðin stór, 37 cm eða stærri. Reynt var að setja út urriðaseiði fyrir um 25 árum með litlum árangri, enda voru seiðin fá og smá og tilraunin stóð mjög stutt.

Regnbogasilungur er mjög öflug hornsílaæta og hefur víða verið notaður. Hann hefur þann kost að geta ekki tímgast við náttúrulegar aðstæður hér á landi og reyndar hvergi í Evrópu þrátt fyrir að vera mikið notaður í fiskeldi. Þess vegna væri tilraun sem fæli í sér sleppingu á regnbogasilungi afturkræf. Kæmi eitthvað óæskilegt í ljós væri hægt að bakka út úr tilrauninni.

Ég tel að rétt væri að gera þá tilraun að sleppa regnbogasilungi í vatnið til að halda aftur af fjölgun hornsíla. Sleppa þyrfti um 100 þúsund fiskum um 10 cm löngum. Þetta tilsvarar 30 fiskum /ha. Kaupverð er sennilega um 20 milljónir, en á móti kæmi nokkurra tuga tonna afli. Fylgst yrði náið með framvindunni og nýjar ákvarðanir teknar í framhaldinu.

Ég hef reyndar stungið upp á þessu áður svo mér er full ljóst að margir munu hoppa hæð sína yfir svona tillögu. Setja framandi fisk í vatnið! En þá verða þeir að sitja uppi með það að eftir örfá þokkaleg ár fer allt í sama farið og umræðan fer aftur í sömu blindgötuna.

Ég stundaði rannsóknir í Laxá og Mývatni samfellt frá 1974 til 1986, var í sérfræðinganefnd um Mývatnsrannsóknir í mörg ár og var í stýrihópi um rannsóknir erlendu sérfræðinganna 1998 og 1999. Ég hef sett upp síðu um Mývatn þar sem ítarlega er fjallað um þessi mál.

Skýringarmynd. Ástand vatns fyrir (efri hlutinn) og eftir vistfræðistjórnun (biomanipulation)

 

Fyrir stjórnun; Mikið af þörungum, lítið af dýrasvifi, sem étur þörunga og mikið af fiskum sem éta dýrasvif. Gruggugt grænt vatn

 

 

 

 

Eftir meðhöndlun; Hóflegt þörungamagn, mikið af dýrasvif, fáir fiskar sem éta dýrasvif. Tært vatn.

 

Vandamál Mývatns, hvernig væri að gá undir stólinn?

Fyrirsögnin höfðar til þess að á umliðnum árum virðist sem mörgum tillögum að skýringum á þörungaplágunni í Mývatni hafi verið stungið undir stól.

Mikil þörungaplága ríkir í vatninu, kúluskíturinn horfinn, botninn eins og eyðimörk og hornsílin horfin, er niðursoðin lýsing á ástandinu. Ekki eru menn vissir um hvað valdi en bent er á aukin umsvif mannsins og aukna ákomu næringarefna af þeim sökum. Sem dæmi um hugmyndafátæktina hafa menn miklar áhyggjur af því að hornsílin séu horfin, en eins og síðar verður bent á leika þau afar mikið hlutverk í vatninu og gætu jafnvel verið höfundar og stjórnendur atburðarrásarinnar.

Sveiflur hafa verið í lífríki Mývatns í marga áratugi og deilt hefur verið um orsakirnar. Löngum var Kísiliðjunni kennt um svo og mengun af mannavöldum. Nú er Kísiliðjan löngu farin og á er þá kennt um gömlum áhrifum svo og mengun af manna völdum þó nýútkomin skýrsla sýni að hún sé ekki nema um 1% af heildar ákomunni. Öðrum tilgátum sem skýra mættu sveiflurnar hafa verið hafnað af rannsóknaraðilum, RAMÝ og líffræðistofnun HÍ.

Árið 1998, í tengslum við endurnýjun námaleyfis Kísiliðjunnar, fékk ríkisstjórnin þrjá viðurkennda óháða erlenda vísindamenn til að fara yfir tiltæk rannsóknargögn og ræða við þá sem tengdust rannsóknum svo og heimamenn. Skýrslu var skilað í ársbyrjun 2000. Í henni kom m.a. fram að hvorki væri hægt að kenna Kísiliðjunni né mengun af mannavöldum um sveiflurnar í lífríkinu á neinn afgerandi hátt. Skýringa yrði að leita annars staðar. Niðurstaðan var túlkuð á mismunandi hátt og voru sumir afar óánægðir.

Þremenningarnir settu fram fleiri kenningar og lögðu fram tillögur að rannsóknaráætlunum sem myndu svara ýmsum spurningum og leiða til meiri skilnings á eðli sveiflanna. Ekki hef ég orðið var við að farið hafi verið eftir tillögunum og skýrslan virðist nú grafin og gleymd.

Ein möguleg skýring er sú að magn bláþörunga stjórnist af samspili fiska, krabbadýra og þörunga. Það má hugsa sér lausnina á gátunni um úlfinn, lambið og heypokann, sem ferja skal yfir ána, eitt stykki í einu. Hún byggir á því að lambið myndi éta heyið, úlfurinn gæti étið lambið en ekki heypokann. Hugsum okkur gróinn landskika sem beittur er af kindum. Úlfaflokkur kemur á svæðið, étur féð, þrífst vel og fjölgar sér. Kemur þar að úlfarnir hafa étið upp kindurnar svo enginn er til að bíta grasið og úlfarnir einir eftir sveltandi, í grasi upp að öxlum.

Stundum hefur þetta verið svipað í Mývatni. Byrjum með hreint borð:

1. Vatnið er tært að vori, mikið af krabbaflóm í vatninu, mikið mý, nóg fæða fyrir silung sem þrífst vel, engin hornsíli.

2. 1-2 árum síðar, hornsílum fjölgar, krabbaflóm fækkar og vatnið fer að gruggast, dregur úr vexti silunga.

3. Vatnið grænt, fullt af hornsílum, krabbinn horfinn, silungur horaður. Allt fiskafóður upp étið og það endar með því að hornsílin yfirgefa vatnið. Ég hef séð þau synda úr vatninu niður Laxá í milljónatali.

4. Aftur á byrjunarreit, hornsílin farin, krabbaflær komnar aftur og vatnið tært. Þessi hringrás endurtekur sig á 5-7 árum.

Sé rétt að hornsílin séu nú horfin úr Mývatni (stofninn hruninn eins og sagt er) þá er vatnið að færast yfir á stig 4 hér að ofan og verða tært næsta sumar. Sjáum hvað setur.

Kúluskítur og annar botngróður er horfinn vegna þess að bláþörungasúpan kemur í veg fyrir að ljósið nái niður á botninn. Vandamálið er því bláþörungurinn, hvað veldur því að hann blossar svona upp? Þekkt er að það hafa skipst á tímabil með u.þ.b. 7 ára millibili, þar sem vatnið skiptist á að vera tært og gruggugt af þörungum. Alltaf er samt sama innstreymi af næringarefnum. Hvernig má vera að stundum valdi þau þörungablóma og stundum ekki? Það hljóta að vera aðrir líf- og vistfræðilegir þættir sem þarna eru að verki. Samt er það eina sem mönnum dettur í hug núna er að ráðast í að lagfæra klóak, sem aðeins stendur fyrir um 1% af innstreymi næringarefna ef marka má nýútkomna rannsóknaskýrslu. Ráðherrann vitnar í skýrsluna og telur að ástand vatnsins sé ekki af manna völdum. Samt á að ráðast í dýrar framkvæmdir því "það er það eina sem við getum gert. Hvernig væri nú að skyggnast í hugmyndir og tillögur sem stungið hefur verið undir stólinn?

Ég stundaði rannsóknir í Laxá og Mývatni samfellt frá 1974 til 1986, var í sérfræðinganefnd um Mývatnsrannsóknir í mörg ár og var í stýrihópi um rannsóknir erlendu sérfræðinganna 1998 og 1999. Ég hef sett upp síðu um Mývatnsmál hér. Þar eru slóðir, m.a. á skýrslu erlendu sérfræðinganna.

Mývatn að hruni komið

Er fiskurinn í sjónum að ganga til þurrðar vegna ofveiði?

Þann 19. janúar s.l. birtist grein í The Guardian þar sem því var haldið fram að vegna ofveiði væri fiskafli heimsins að minnka þrisvar sinnum hraðar en áður hefði verið talið. Því til staðfestingar var vitnað í nýbirta rannsókn í Nature Communication.

Höfundar eru Daniel Pauly og Dirc Zeller og rannsóknin var styrkt af Pew Charitable Trust sem styrkir ýmis samtök sem beita sér gegn fiskveiðum, m.a. Greenpeace og WWF. Pauli er löngu dottinn úr stól sínum sem trúverðugur fiskifræðingur vegna fjárhagslegra tengsla sinna við PEW. Tilkynningar um svona greinar gegn fiskveiðum eru gjarnan sendar á flesta fjölmiðla, sem birta "vísindin" gagnrýnislaust.

Morgunblaðið var einn þeirra sem gleypti beituna hráa, birti hálfsíðu frétt 21. janúar s.l. á bls 46 þar sem sagði í undirfyrirsögn:".. afli minnkar hraðar en opinberar tölur segja til um. Bendir til að ástand fiskstofna sé verra en áður var talið".

Í stuttu máli gekk rannsókn Pauly og félaga út á að sýna fram á að tölur FAO um heimsafla væru of lágar, aflinn væri miklu meiri en þar kæmi fram. Þá hefði hann fallið hraðar en fram kæmi hjá FAO. Þetta gerðu þeir með því að bæta við afla úr stöðuvötnum, frumbyggja- og sportveiðum, ólöglegum veiðum og brottkasti. Í þessu skyni notuðu þeir m.a. innkaupanótur frá hótelum og tölur um fiskneyslu í ýmsum löndum. Tölur þær sem FAO vinnur með eru að heimsaflinn 1996 hafi verið 86 milljónir tonna en hafi síðan þá minnkað í 80 milljónir tonna. Skýrsluhöfundar finna það síðan út með ofangreindum pælingum að aflinn hafi verið rúmum 40 milljón tonnum meiri og minnkað hraðar en FAO hefur gert ráð fyrir. Höfundarnir hafa miklar áhyggjur af því að heimsaflinn sé meiri en áður hafði verið talið.

Erfitt að skilja hvers vegna það ættu að vera slæmar fréttir. Aðalatriðið er að heimsaflinn hefur haldist svipaður sl. 30 ár eins og sjá má af meðfylgjandi mynd, en þar má sjá tölur frá FAO , neðri línan, og nýju áætlunina, efri línan.

Ástæða þess að hann hefur minnkað eilítið undanfarið, ef það má þá kalla þetta minnkun, telja höfundar að megi rekja til ofveiði. Það er nokkuð frjálsleg túlkun í ljósi þess að sífellt er verið að þrengja að fiskimönnum og fiskveiðum. Vegna áróðurs um meinta ofveiði hefur sífellt verið að draga úr veiðum á stórum hafsvæðum. Má þar m.a. nefna alla lögsögu ESB þar sem heilu flotarnir hafa verið þurrkaðir út "til að koma í veg fyrir ofveiði". Þó Íslandsmið séu full af þorski er veiðiálagið haft lágt, í "varúðarskyni", og er þar komin skýringin á að þorskaflinn er nú einungis tæpur helmingur af því sem hann var áratugum saman í frjálsri sókn.

Pew er skuggasjóður sem hefur styrkt prívatsamtök, stofnað og kostað rannsóknastofnanir sem vinna gegn fiskveiðum. Stöðugt er talað um ofveiði og leitina að síðasta þorskinum. Gefnar eru út skýrslur þar sem talað er um verndun hafsins, sjálfbærni, vistvænar veiðar og nauðsyn þess að sporna við ofveiði. Pew hefur sett á stofn rannsóknastofnanir austan hafs og vestan, en yfirleitt halda þeir sig í bakgrunninum sjálfir. Einnig hafa þeir tök á mörgum fjölmiðlum í gegn um fjárstuðning, Le Monde og The Guardian t.d. Hér er ágætis úttekt á PEW skrifuð af Menakhem Ben-Yami, Ísraelsmanni sem vann lengi hjá FAO.

Heimsendaspárnar tengdar fiskveiðum koma með reglulegu millibili. Og alltaf láta fjölmiðlar plata sig, enda er það tilgangur áróðursaflanna. Fjölmiðlar mættu alveg fara að standa sig betur.

 

Veiða og sleppa fiski - ótrúleg græðgisþróun

Þá er liðið enn eitt tímabil með veiða-sleppa. Veiðin var með eindæmum í sumar og hafa opinberir vísindamenn enga skýringu á því hvers vegna veiðin sveiflast svona milli ára, hörmungarveiði í fyrra og metveiði núna. Látum það liggja milli hluta.

En nú er ný staða miðað við það sem áður var: Menn sleppa nær öllum fiski í dýrustu ánum. Þetta skekkir alla tölfræði, enginn veit hve margir veiddust aftur og aftur og sumir veiðimenn bóka fisk sem var á í fimm  sekúndur sem veiddan - og slepptan. Þá er mikil freisting fyrir veiðimenn til þess að búa til fiska til að standast samanburð við aðra í hollinu. Þá hefur oft verið ýjað að því að veiðilaeyfasalar prenti fisk. Allt er þetta auðvelt ef menn þurfa ekki að sýna aflann.

Þetta byrjaði allt í Grímsá fyrir nokkrum áratugum þegar amerískum veiðimönnum var uppálagt að sleppa öllum hrygnum í þeim tilgangi að auka seiðaframleðslu árinnar. Í sárabætur fengu þeir heim með sér reyktan lax. Þótti þeim mikið til um þessa rækrun. En þeim var ekki sagt að reykti laxinn hefði verið veiddur í net neðar í vatnakerfinu. Nú fá menn engan reyktan lax lengur í stað þeirra sem sleppt er, fara heim með öngulinn í rassinum eins og sagt var hér áður fyrr.

Stóra stökkið kom svo 1998 þegar veiðimönnum  í Vatndsalsá var bannað að drepa lax. Sagt var að svona að gerð myndi verða ánni til góðs og stuðla að betri og jafnari veiði. Reynslan sýndi annað. Veiðin í Vatnsdalsá hélst svipuð og í nágrannaánum, þrátt fyrir að hluti veiðinnar væri tvítalin.
Að ekki verður meiri ræktunarárangur af þessu skýrist af tvennu: Laxinn gengur aðeins einu sinni í ána, einungis um 5% lifa af hrygninguna til þess að ganga í annað sinn og hrygna. Það er því ekki hægt að safna upp fiski milli ára.

Hrygning í flestum ám er yfirleitt yfirdrifin. Á mínum langa ferli við seiðaveiðar hef ég aldrei orðið var við skort á fyrsta árs seiðum, fjöldi þeirra er oftast langt umfram þarfir. Fjöldi stærri seiða er oft hverfandi og ekki í neinu hlutfalli við fjölda fyrsta árs seiða. Vegna mikillar samkeppni eru fyrsta árs seiðin illa undirbúin undir veturinn og afföll því mikil, auk þess sem þau veita eldri seiðum samkeppni. Aukning hrygningarstofns er því oftast til skaða.

Margir veiðimenn fara ekki til veiða þar sem skylt er að sleppa öllum fiski, þeir fara á mis við þá ánægju að matbúa hann handa sér og sínum, nokkuð sem þeir telja vera endapunktinn á góðri veiðiferð.
Þá þykir mönnum það ekki heyra undir eðlilega veiðmennsku og umgengni við náttúruna að veiða þreyta og landa fiski til þess eins að henda honum aftur í ána.
Þá má minna á að í lögum um dýravernd segir:

"Skylt er að fara vel með öll dýr. Óheimilt er að hrekkja dýr eða meiða. Forðast skal að ofbjóða kröftum þeirra og þoli".

Í lögum um dýraveiðar stendur:

"Ávallt skal staðið að veiðum þannig að það valdi dýrunum sem minnstum  sársauka. Skylt er veiðimönnum að gera það sem í þeirra valdi stendur til að aflífa dýr sem þeir hafa veitt áverka".

Berum virðingu fyrir bráðinni og náttúrunni og göngum til veiða með því hugarfari að við séum að veiða okkur til matar og huggulegheita. Fátt er eins skemmtilegt og að halda veislu með sjálfs aflaðs matar.

Þöggunin um kvótakerfið

Lengi hefur verið áberandi hve flestir fjölmiðlamenn eru iðnir við að draga taum kvótakerfisins, velja sér viðmælendur og hafna öðrum í þeim tilgangi.
Fyrr í vor hlustaði ég á Sprengisand þar sem Sigurjón Már Egilsson ræddi við tvo þingmenn um sjávarútvegsmál og hafði sér til fulltingis Kolbein Árnason framkvæmdastjóra SFS (LÍÚ). Því að fá Kolbein en ekki einhvern fórnarlamba kerfisins?
SME hefur alla tíð dregið taum kvótakerfisins. Hann tók við ritstjórn sjómannablaðsins Víkings, eftir að Sigurjóni Valdemarssyni ritstjóra og mér sem fiskifræðiskríbent var bolað út árið 1993. Þetta var að sögn gert í nafni hagræðingar. Við höfðum verið með mjög sterka gagnrýni á Hafró og kvótakerfið í um 4 ár og faðir Halldórs Ásgrímssonar og fleiri höfðu sagt um áskriftinni. Á þessum tíma var Guðjón Arnar Kristjánson forseti FFSÍ, sem gaf út Sjómannablaðið Víking.

Skrif okkar ullu miklu fjaðrafoki í herbúðum Hafró en þeir biðu samt alltaf spenntir eftir blaðinu: Á bókasafninu þar var miði sem sagði að bannað væri að fara með "Víkinginn" út af safninu en mönnum bent á að ljósrita. Eftir að SME tók við ritstjórn "Víkingsins" urðu sjómannabrandarar og annað léttmeti ráðandi. Þöggunin byrja snemma og stendur enn.

Hér er ein af síðustu greinunum sem við Sigurjón skrifuðum saman í Víkinginn árið 1992, ekki skafið af því, en greinin gæti hafa verið skrifuð í gær. 

Nú, aldarfjórðungi síðar, hjakka Hafró og stjórnvöld í sama farinu og aflinn er enn lítill eftir margar dýfur. Þorskaflinn 1992 var 270 þús. tonn, en stefnir í að vera 240 þús. tonn á þessu ári. Á ekkert að fara að læra af reynslunni?

Ýsuseiðin eru sýnd veiði en ekki gefin

Hafró flaggaði því að loknu haustralli að ýsuárgangur ársins væri mjög stór. Þetta var aðalfréttin, svona til að auka bjartsýni landsmanna. En - þetta eru fingurlöng ýsuseiði, nýbúin að taka sér bólfestu á botni. Þeirra bíður hættulegt líf í umhverfi þar sem þeir smærri eru étnir af þeim stóru. Heil fjögur ár eru í að þessi árgangur komi að ráði fram í veiði, ef hann kemst í gegn um hremmingarnar.

Þetta er einkennileg ánægja Hafró, segja við þjóðina að von sé á aukinni ýsugegnd eftir fjögur ár, á sama tíma og sjómenn, sem eyða stórum hluta æfi sinnar á hafinu, segja sjóinn fullan af fiski og að ýsa sé til sérstakra vandræða vegna þess að ekki sé til kvóti fyrir henni. Dásamlega kvótakerfið enn á ferðinni.

Í Fréttablaðinu 18. desember 2014 sagði að stór ýsuárgangur kæmi á óvart og að haldbærar skýringar á því af hverju stór ýsuárgangur mældist í haustralli Hafrannsóknastofnunar lægju ekki á lausu. Eina sem sé í hendi er eðli ýsustofnsins hér og annarra í Norður-Atlantshafi. Áfram segir:

"Eins og greint hefur verið frá bendir fyrsta mæling á 2014-árgangi ýsu til að nú sé sex ára hrinu af mjög lélegum árgöngum lokið. Mældist 2014-árgangurinn sá næststærsti síðan haustrall hófst árið 1996 og einungis stóri árgangurinn frá 2003 mældist stærri í fyrstu mælingu árgangsins á sínum tíma. Vísbendingar eru því um að 2014-árgangur ýsu geti orðið stór eftir langvarandi lélega nýliðun".

"Sérfræðingar Hafrannsóknastofnunar segja í svari við fyrirspurn Fréttablaðsins að eðli allra ýsustofna, sem reyndar finnast bara í Norður-Atlantshafi, sé að viðkoma þeirra er ætíð háð miklum sveiflum og orsökin fyrir því er óljós; umhverfisþættir allra þessara ýsustofna eru eðli málsins samkvæmt næsta ólíkir og þá er einnig ljóst að stærð hrygningarstofns hefur lítið með þessar sveiflur að gera. Þannig kom stóri árgangurinn frá 2003 upp af hrygningarstofni sem var í meðallagi stór eða jafnvel minni en það eftir því hversu meðaltal er tekið af mörgum árum".

Ja hérna. Nú er viðurkennt að menn viti ekkert um, þrátt fyrir allar rannsóknir, hvers vegna ýsan allt í einu tekur við sér, en sagt er að "stærð hrygningarstofns hafi lítið með þessar sveiflur að gera". Þetta eru nokkur tíðindi, Hafró er búin um langt árabil að predika stækkun hrygningarstofna svo þeir gefi meira af sér. Sérstaklega á þetta við um þorskinn; búið er að vernda og vernda, setja hrygningarstopp til að hann fái að "gera það í friði", en menn eru enn að bíða eftir Godot; lélegir þorskárgangar koma ár eftir ár þrátt fyrir stærsta hrygningarstofn allra tíma! En stærð hrygningarstofns ýsunnar skiptir ekki máli, segja þeir en hafa ekki hugmynd um hvers vegna klakið heppnast. Voru menn kannski í rauðu peysunni með fiskihúfuna á höfðinu?

Fleira var áhugavert í fréttum af þessu haustralli, eins og segir í tilkynningu Hafró:

"Meira fékkst af flestum tegundum í stofnmælingu að hausti árið 2014 en undanfarin ár og eru vísitölur sumra tegunda þær hæstu frá upphafi haustrallsins árið 1996. Vísitala þorsks er sú hæsta síðan mælingar hófust árið 1996".

Getur verið að aðrir þættir spili inn? Til rannsóknirnar voru leigðir togararnir Jón Vídalín VE og Ljósafell SU en undanfarin ár hafa rannsóknaskip Hafró séð um rallið. Meira veiddist af öllum tegundum í rallinu segir í fréttatilkynningunni.

Þá má spyrja hvort það sé að þakka "nýju" skipunum ? Ætli að sjómenn viti ekki að veiðiskip, áhafnir og veiðiaðferðir skipti máli. Jafnvel þó sé reynt að hafa allt eins frá ári til árs.

Enn láta menn plata sig: Samherji kaupir 22% í norsku sjávarútvegsfyrirtæki

Skv. "Fiskifréttum" kaupir Samherji 22% í norsku sjávarútvegsfyrirtæki, en dótturfyrirtæki Samherja, Cuxhavener Rederei og Icefresh, munu kaupa 22% hlut í norska sjávarútvegsfyrirtækinu Nergård. Ætlunin er að fyrirtækin vinni náið saman í framleiðslu og sölu á ferskum, frystum og þurrkuðum afurðum, að því fram kemur í fréttatilkynningu frá Nergård.

Kaupin eru hluti af viðleitni beggja fyrirtækjanna til þess að auka áherslu á ferskar afurðir, segir Tommy Torvanger forstjóri Nergård í samtali við sjávarútvegsvefinn Undercurrentnews.com, en hann vildi ekki upplýsa um kaupverðið.

Fyrirtækið, sem er með aðalskrifstofu í Tromsö í Norður-Noregi, gerir út fimm togara og starfrækir fiskvinnsluhús og sölufyrirtæki. Hjá því starfa 440 manns. Velta Nergaard hefur verið nálægt 35 milljörðum króna á ári og hafa vinnslur félagsins á undanförnum árum tekið á móti nálægt 50.000 tonnum af bolfiski og um 100.000 tonnum af uppsjávarfiski.

Vegna þessara kaupa er fróðlegt að rifja upp hvernig Samherji komst yfir allan úthafskvóta Breta.

"Guggan verður alltaf gul". Þetta sögðu Samherjamenn þegar þeir "keyptu" Gugguna frá Ísafirði þegar útgerðin var í fjárhagskröggum. Áður en hægt var að snýta sér var það brotið og Guggan hvarf til Þýskalands, DFFU hét fyrirtækið þar. En þeir hafa víðar leikið sama leikinn. Fróðlegt er að skoða hvernig þeir hafa náð öllum úthafsveiðikvóta Breta í Barentshafi með uppkaupum skipa hjá fyrirtækjum í kröggum. Lítum á þessa úttekt sem ég aflaði mér með viðtölum í Skotlandi og af heimasíðu Samherja:

Samherji í Evrópu
Samherji keypti Onward Fishing Co í Aberdeen. Því fyrirtæki gekk vel með sína togara, Dorothhy Gray, Glenrose I og Challanger. Eigandinn, Terry Taylor, var þá uþb. að panta 60 metra langan frystitogara og lagði til að keyptur yrði færeyski togarinn Artic Eagle. Þá hafði norska stjórnin stöðvað fyrirgreiðslu Statoil við Færeyinga og refsað þeim þannig fyrir veiðar þeirra í Smugunni. Togarinn, Artic Eagle, sem keyptur var fyrir lítið, þurfti endurnýjunar og breytinga við fyrir 2 milljónir punda. Hann var endurskírður Glen Eagle. Þetta olli fjárhagserfiðleikum hjá fyrirtækinu.

Páll Sveinsson hjá Icebrit í Grimsby frétti af vandræðum fyrirtækisins og lét Þorstein Má Baldvinsson vita. Samherji keypti fyrirtækið og breytti rekstri Onward Fishing. Togarinn Altjerin var tekinn inn í fyrirtækið og allur kvóti þess í Barentshafi fluttur yfir. Nafni fyrirtækisins var breytt í Artic Highlander. Önnur skip fyrirtækisins voru seld til Noregs til þjónustu við olíuborpalla. Íslenskur skipstjóri var fenginn á Highlander og áhöfnin, 25 manns, var til helminga skosk og íslensk.
Highlander landaði frystum flökum í Aberdeen í 2 ár en var skipt út fyrir Snæfugl sem leigður var frá öðru íslensku útgerðarfyrirtæki og skírður Norma Mary. Þetta var frystitogari, sem veiddi kvóta úr Barentshafi, en áhöfnin var nú að mestu íslensk.

Haraldur Grétarsson stjórnaði fyrirtækinu en fyrrverandi forstjóri gerði lítið annað en að fá bresk yfirvöld til að samþykkja íslensk skjöl og vottorð, og vera milligöngumaður Samherja og stjórnvalda. Hann sá einnig um þýska togara og vinnslustöðvar ásamt Finnboga Baldvinssyni.
ÚA hafði keypt "Boyd Line Management Services Ltd." í Hull haustið 2002. Boyd Line var gamalgróið fyrirtæki, stofnað árið 1936, og hjá því störfuðu 10 starfsmenn í landi og um 60 sjómenn. Velta félagsins var um 950 milljónir króna 2002. Félagið réð yfir um 40% af þorskkvóta Bretlands í Barentshafi, sem var úthlutað af Evrópusambandinu. Aflaheimildir Boyd Line voru við kaupin um 3.900 tonn af þorski, rösk 500 tonn af ýsu auk nokkurra tuga tonna í öðrum tegundum. Boyd Line gerði út tvö sjófrystiskip; Arctic Warrior, skráð í Bretlandi og nýtti kvóta félagsins í Barentshafi, og Arctic Corsair, skráð í Rússlandi og nýtti rússneskar veiðiheimildir. Fyrrnefnda skipið var mannað breskri áhöfn en á Arctic Corsair, sem var gert út í samvinnu við Rússa og undir rússnesku flaggi, voru flestir í áhöfn frá Rússlandi.

Samherji keypti árið 2004 Boyd Line og togara þeirra Arctic Warrior af Brimi, áður ÚA. Hollenska sjávarútvegsfyrirtækið Parlevliet Van der Plas B.V. tók þátt í þessum kaupum að hálfu. Félag þeirra fékk nafnið UK Fisheries Ltd.
Brim fékk rúm 13 milljónir punda fyrir Boyd Line, liðlega 2 milljarða á núvirði. Samherji greiddi með hlutabréfum í Íslandsbanka.
Árið 2006 keypti Samherji J. Marr og þeirra stóru togara, einn frystitogara með heimildir í Barentshafi og þrjá ísfisktogara með aflaheimildir í EU, á Grænlandi og við Ísland.
Þar með var Samherji kominn með allan kvóta Bretlands í Barentshafi í gegn um Onward, Boyd Line og J Marr. Þetta jafngildti um 80% af kvótanum við Ísland.

Samantekt á starfssemi Samherja 1994-2007

• 1994, keyptu frystitogarann Akrabergi í gegn um Framherja í Færeyjum sem var í þriðjungs eigu Samherja.
• 1995, keyptu 49.5% af Deutsche Fishfang Union (DFU).
• 1996, keyptu Onward Fishing með 4 togurum.
• 1996, stofnuðu Seagold í Hull til að selja eigin afurðir, frosinn fisk. Dótturfélag Seagold er Ice Fresh Seafood, Grimsby.
• 1997, Altherjerin endurskráður í Aberdeen til að veiða kvóta Onward. Endurskírður Onward Highlander
• 2000, Snæfugl endurskírður Normay Mary leigður til að koma í stað Altherjerin (Onward Highlander)
• 2001, keyptu fiskvinnslu Hussman and Manh GMBH í Þýskalandi, forstjóri Finnbogi Baldvinsson.
• 2001, Baldvin Þorsteinsson seldur til DFU.
• 2001 leigan á Snæfugli rann út og honum skilað til Íslands. Í stað hans kom Akureyrin, sem skírð var Norma Mary. Þegar skipið var búið að veiða kvóta Breta í Barentshafi var því flaggað til Íslands og sent á rækjuveiðar við Grænland. Skipinu var svo flaggað aftur til Bretlands til að veiða kvótann í Barentshafinu.
• 2003, keyptu hlut í norska laxeldisfyrirtækinu Fjord Seafood .
• 2003, keyptu hlut í Berg Frost, Færeyjum.
• 2004, keyptu Boyd Line með Arctic Warrior, íslenskir yfirmenn.
• 2006, keyptu J Marr í Hull.
• 2006, keyptu uppsjávartogarann Serene frá Shetlandseyjum.
• 2006, fóru inn í pólska útgerð, Atlaantex, með togarann Wiesbaden í gegn um DFFU, sem keypti 51% í félaginu, til að ná sér í ESB kvóta.
• 2007 keyptu erlenda starfssemi Sjólaskipa hf. og stofnuðu Katla Seafood, sem rekur sjö risatogara og tvö þjónustuskip við Máritaníu og Marokkó.

Samherji ræður nú yfir öllum úthafskvóta Breta, - í boði íslenskra banka.

Hungurástand á þorski í Eystrasalti

Mjög hefur dregið úr vexti þorsks í Eystrasalti eftir tveggja áratuga baráttu við meinta ofveiði. Skip hafa verið brennd til að draga úr sókn og trollmöskvi hefur verið stækkaður til að leyfa fiskinum að lifa lengur í þeirri von að hann stækkaði og afli ykist; "Veiða minna núna en meira seinna" stefnan.

 

Þessi aðferð hefur heldur betur brugðist, nú er svo komið að einungis um 5% af stofninum nær því að komast yfir undirmálsmörkin sem eru 38 cm. Svo mjög hefur dregið úr vexti að 3 ára þorskar sem voru um 2 kg 1995 eru nú aðeins 300 g, auk þess að vera grind horaðir. Hámarks stærð þorska féll úr 6 kg 2005 í 2 kg 2012 og er væntanlega enn minni nú.

Löngu er vitað að hættulegt er að brúka veljandi veiðarfæri og veiða aðeins stærstu fiskana; Það veldur aukningu á smáfiski og aukinni samkeppni um fæðu. Fiskarnir horast, mótstaða gegn sjúkdómum og sníkjudýrum minnkar og afföll aukast. Ofan á bætist að stóri fiskurinn, sem heldur aftur af offjölgun smáfiska er fjarlægður.  Árangurinn; ormagarður af horfiski. Ráð við svona ástandi er er að grisja stofninn með áherslu á að veiða smáfisk 

Vegna þess hve fátt er um ætilegan fisk er ljóst að brottkast er mikið. Hingað til hafa menn getað hent (sleppt) undirmálsfiski. En nú er komin upp sérstök staða. 

Um áramót tekur gildi ákvörðun Evrópusambandsins um að allur fiskur skuli koma í land. Brottkast er bannað frá ársbyrjun 2015.

En - allur afli telst til kvóta, líka undirmálsfiskurinn, sem áður var hent. Fróðlegt verður að fylgjast með hvað gerist þegar mestur hluti afla skipanna fer í gúanó.

Engum virðist detta í hug að það þarf að hefja markvissar grisjunarveiðar, þeir halda að veiðibann muni laga ástandið.

 

Árið 2004 var kvótinn 45 þús. tonn en aflinn 70 þús. tonn. Framúrkeyrslan minnkaði og 2008 varð aflinn jafn kvótanum. Svo jókst kvótinn en aflinn varð minni en kvótinn. Í bjartsýniskasti var kvótinn aukinn vegna aukinnar nýliðunar (meira af smáfiski). En kvótinn náðist ekki vegna þess að fiskurinn var að horast niður og kvótinn fyrir 2013 var settur 75 þús.tonn en einungis náðist að veiða tæpan helming þess.

Nú mætti halda að menn hefðu skilið hvað sé hér á ferðinni og gert viðeigandi ráðstafanir, minnkað möskvann og gefið sóknina frjálsa. En nei nei. Kvótinn var minnkaður um 26% milli 2014 og 15!

 

Sérfræðingur frá friðunarsamtökunum WWF leggur til alfriða þorskinn í tvö ár svo náttúran geti kippt hlutunum í lag!  -  Bitte nú, sagði amma mín.

    

Fiskifræði forstjóra Hafró stenst ekki dóm reynslunnar

Grein þessi birtist í tímaritiinu "Þjóðmál" (3. hefti 2014). 

Þann 3. júlí 2014 var viðtal við Jóhann Sigurjónsson forstjóra Hafró á útvarpi Sögu, í þættinum "Þjóðarauðlindin", sem Ólafur Arnarson hagfræðingur heldur úti. Var þar rætt um fiskveiðimál vítt og breitt, m.a um uppbyggingu og nýtingu þorskstofnsins. Þar sagði forstjórinn frá þeirri fiskifræði, sem stofnunin byggir á og kemur þar margt athyglisvert fram svo vægt sé til orða tekið. Fiskifræði forstjórans gengur nefnilega í berhögg við viðtekna þekkingu í fiskifræði og almennri vistfræði.

Áður en farið verður nánar út í viðtalið er rétt að skoða fortíðina og þau loforð sem fiskifræðingar gáfu stjórnmálamönnum um aflaþróun yrði farið að kröfum þeirra og fiskveiðum stjórnað á vísindalegan hátt.

Það var skömmu eftir miðja síðustu öld að sérfræðingar Hafrannsóknastofnunar fóru að halda því fram að unnt væri að ná 500 þús. tonna jafnstöðuafla í þorski, ef farið yrði að þeirra ráðum. Með því að vernda smáfisk svo hann fengi að vaxa myndi stofninn stækka og þar með hrygningarstofninn, sem yrði til þess að nýliðun yrði mikil og góð. Þeir tóku einnig fram að þó ekki tekist að sýna fram á jákvætt samband hrygningarstofns og nýliðunar, væru allar líkur á að stór hrygningarstofn gæfi meira af sér en lítill.

Mynd 1. Þorskafli á Íslandsmiðum 1944-2008. Aflinn vex eftir að erlendir togarar fara að sækja hingað aftur eftir stríð. Aflinn minnkar eftir útfærslu landhelginnar í 12 mílur, en þá þurftu togararnir að fara á ný mið og læra á þau. Aflinn minnkar enn við hverja útfærslu landhelginnar. Það bendir til þess að aukin friðun skili minni afla.

Eftir að útlendingar hurfu af miðunum 1976 var hægt að hefjast handa við uppbyggingu stofnsins. Möskvi í trolli var stækkaður úr 120 í 155 mm. Við þá aðgerð hvarf 3- ára fiskur að mestu úr veiðinni, enda var það markmiðið.
Aflinn jókst til að byrja með en fljótlega hægði á vexti fiska eftir því sem stofninn stækkaði. Fiskurinn horaðist niður og aflinn féll í 300 þús. tonn 1983. Þyngd sex ára fiska féll úr 4 kílóum í 3 eftir að smáfiskur var friðaður. Niðurstaða tilraunarinnar var sú að það var ekki fæðugrundvöllur fyrir stækkun stofnsins. Þarna hefði verið rökrétt að stíga skrefið til baka og minnka möskvann aftur. Það var ekki gert, heldur var hert á friðuninni með því að setja á kvótakerfi þar sem unnt var að takmarka aflann óháð aflabrögðum. Smáfiskafriðun var haldið áfram, ef þorskur undir 55 cm fór yfir 25% í afla var viðkomandi svæði lokað. Á tíma frjálsra veiða, þegar afli var gjarnan í kring um 450 þús. tonn, var veiðiálagið 35-40% af veiðistofninum. Eftir nokkra aflaaukningu eftir botnárið 1983 fór að halla mjög undan fæti 1990 og aflinn fór í sögulegt lágmark 1994 og 95, 170 þús tonn. Þá var gripið til þess ráðs að setja aflareglu, nú skyldu veidd 25% af mældum veiðistofni. Aflinn jókst í 235 þús. tonn árið 2000 en féll svo í um 200 þús.tonn 2002 og var sú skýring gefin að veiðistofninn hefði áður verið ofmetinn. Var mikil rekistefna út af því á þeim tíma. Enn hallaði undan fæti og gripu menn til þess ráðs að lækka aflaregluna og veiða einungis 20% úr stofninum svo þorskafli fór í nýtt sögulegt lágmark 2008, 146 þús. tonn. Enn erum við í lægðinni og erum að þokast yfir 200 þús. tonnin. Að sögn Hafró er stofninn að stækka og sérstaklega er mikil aukning í stórum og gömlum þorski. Smáfiskur er horaður og nýliðun er enn lítil þrátt fyrir að hrygningarstofninn hafi ekki verið stærri síðan 1964.
Makríl- og síldargöngur síðustu ár eru sennilegasta skýringin á því stórfiskur hefur nóg að éta, en hafa ber í huga að þegar makríllinn hverfur af miðunum á haustin er sennilegt að svangur stórþorskurinn snúi sér að heimafiski, þorski, ýsu og öðrum tegundum.

Snúum okkur svo að viðtalinu við forstjóra Hafró í þættinum "Þjóðarauðlindin".
Eftir almennt spjall um hitt og þetta kom að því að Ólafur Arnarson spurði um nýtingarstefnu Hafró: "Hvað segir þú um þessar raddir sem hafa heyrst í nokkur ár, að það sé ekki veitt nóg"?

Forstjórinn svaraði að bragði og spyrillinn sá enga ástæðu til að trufla mál hans með óþarfa spurningum.

Jóhann forstjóri:

"Varðandi það má segja að sú kenning að það sé ekki veitt nóg, hún grundvallast á því að fiskurinn sé magur og rýr og af þeim sökum hafi hann ekki nægan mat og þess vegna þurfi að veiða meira til þess að fiskurinn sem eftir lifir hafi nóg að éta og í sjálfu sér er þetta ekki órökrétt hugsun, ég myndi nú ekki vísa því algjörlega á bug. En til þess að við getum látið þessa kenningu stýra okkar ráðgjöf þá þurfum við náttúrulega að hafa einhver merki um það að þorskurinn sé að drepast úr hor, eða ýsan eða hvaða fiskur sem er, það er nú alveg forsendan. Okkur finnst nú þegar menn eru að fullyrða þetta að þeir séu með svona gögn í höndunum sem sýna fram á nauðsynina á að bregðast við þessu".

"Varðandi þorskinn sérstaklega þá verðum við að gera okkur grein fyrir því að þorskurinn er alveg ótrúleg skepna. Hún er þeim eiginleikum gædd að ef hún hefur nóg að éta þá getur hún náð að komast yfir svo mikið magn á skömmum tíma og þyngst svo mikið að það er alveg með ólíkindum. Þetta er ákveðin aðlögun, sem þorskurinn hefur gengið í gegn um í þróunarsögunni vegna þess að hann hefur náð að tileinka sér þennan lífsstíl, þá getur hann t.d. nýtt sér loðnu sem kemur hér bara eins og elding suður fyrir landið og í kring um landið og hann nær að nýta sér hana og stútfyllir sig af loðnu, sem er mjög orkumikil næring og svo er hún dauð að hrygningu lokinni þannig að þetta er ákveðin sérhæfing sem hann hefur náð að þróa, sem gerið það að verkum að hann getur hámarksnýtt svona toppa".

"Þorskurinn er líka, og það hafa menn gert tilraun með, hann þolir mikið harðræði lengi án þess að deyja, hann verður bara magur og ljótur, en um leið og tækifæri gefst er hann búinn að nýta sér það til að verða feitur og pattaralegur og verðmæt afurð. Þess vegna, ef við veiðum þorskinn vegna þess að hann er eitthvað magur þá munum við aldrei njóta ávinningsins af því að hann verður feitur þegar hann finnur sinn tíma koma, þannig að þetta er dálítið mikilvægt og eins er það að náttúruleg dauðsföll þorsks, jafnvel þó hann sé svangur, eru mjög lág. Eftir að hann er orðinn 2-3 ára þá er það í raun og veru maðurinn, sem er aðal óvinurinn, aðal orsakavaldur dauðsfalla í stofninum. Hann hefur ekki marga aðra óvini og hann mun geta skrimt vel þótt svangur sé".

Það er óásættanlegt að á stærstu rannsóknastofnun landsins skulu starfa menn, sem hafa svona litla þekkingu á fiskifræði og dýrafræði almennt. Dýr, sem eru í svelti hafa minnkað mótstöðuafl og minni hreyfigetu. Þau eru næmari fyrir sjúkdómum og sníkjudýrum og eiga erfitt með að forða sér frá því að verða étin. Góð þrif og góður vöxtur leiðir til betri afkomu en vanþrif og aumingjaskapur valda auknum afföllum. Að halda því fram að þorskurinn sé svo "ótrúleg skepna" að hann geti verið í svelti langtímum saman og sé þannig öðruvísi en dýr flest, er afneitun og óheyrð fáviska. Þegar vöxtur er góður er dánartala lág og öfugt, þegar vöxtur er lélegur hækkar dánartalan. Hvernig Hafró kemst upp með að afneita því að þrif fiska hafi áhrif á afkomu þeirra er mér hulin ráðgáta.

Fullyrðingin um að eftir að hann sér orðinn 2-3 ára eigi hann sér ekki aðra óvini en manninn er dæmalaus. En þetta er því miður algeng skoðun tölvufiskifræðinga, sem halda veiðar séu eini örlagavaldur fiska og með því að takmarka þær stækki fiskstofnar.
Minna má á að rannsóknir sýna að jafnvel skíðishvalir eins og hrefna éta mikið af þorski, selir éta þorsk, sérstaklega ef hann er máttfarinn og slappur og þorskurinn étur eigin afkvæmi í miklum mæli. Þarf ekki að kútta á marga golþorska til að sjá þetta.

 

Ýsa

Jóhann heldur áfram viðalinu:  "Þetta er svona með þorskinn, það er aðeins annað varðandi ýsuna, við höfum getað séð það að þegar stórir árgangar af ýsu koma þá, væntanlega vegna innbyrðis samkeppni þessara einstaklinga í stórum árgöngum, þá er vaxtarhraði heldur minni en í litlum árgöngum. þetta erum við búnir að vera að sjá, það sem einnig er mikilvægt að hafa líka í huga er að ýsan er töluvert langlíf tegund þannig að koma tímar og koma ráð sko, þannig að hún getur líka bætt við sig þyngd og það er það sem við erum að sjá núna í ýsustofninum, þó svo að árgangarnir séu lélegir og kannski einmitt vegna þess að árgangarnir eru lélegir þá erum við að ná að kreista út úr þessum árgöngum 2003 og árgöngunum kring um aldamótin sem uxu frekar hægt vegna þess að það voru svo stórir árgangar, nú eru þeir orðnir gamlir fiskar þeir eru samt ennþá þarna í stofninum og eru að bæta við sig þyngd og eru ástæða þess að menn tala um svo mikið af stórri ýsu, af því að ungu árgangarnir eru lélegir".

Hér er viðurkennt að vöxtur ýsu sé í öfugu hlutfalli við árgangastærð. En Hafró telur að þetta gildi ekki um þorsk eða aðrar tegundir, enda sé þorskur alveg "ótrúleg skepna" að áliti forstjórans.

Árið 1964 skrifaði Jón Jónsson, þáverandi forstjóri Hafró, eftirfarandi í tímaritið Náttúrufræðinginn:
"Of lítil veiði getur verið jafn skaðleg og of mikil veiði. Það hefur t.d. komið í ljós, að þau ár sem mjög sterkir árgangar af þorski hafa verið í aflanum, hefur fiskurinn vaxið hægar en þegar lítið hefur verið af fiski í sjónum. Við skýrum þetta með því, að þegar mikið er um fisk sé ekki nóg fæða í sjónum fyrir allan þann fjölda......"

"Hæfileg grisjun stofnsins er því mikilvæg til þess að viðhalda hámarksvaxtarhraða einstaklinganna, þannig að bezt nýtist framleiðni sjávarins hverju sinni."

Ekki þarf að hafa fleiri orð um þetta, vöxtur er í öfugu hlutfalli við stofnstærð, sé stofninn stór þá er minna fóður á hvern einstakling. Fiskeldismenn og svínabændur vita þetta, fleiri dýr verða að fá meira fóður. En einhvern veginn virðist þetta hafa farið fram hjá Jóhanni forstjóra Hafró.

Stórþorskur

Jóhann heldur áfram og segir frá því hvernig þeir hyggist ná hámarksafrakstri úr þorskstofninum: "Mikilvægt að við gerum okkur grein fyrir því að ráðgjöf Hafró miðar að því að ná hámarksafrakstri út úr viðkomandi stofni og hafa líka til staðar lágmarks áhættu á því að við sköðum stofninn til langs tíma litið. Við erum að tryggja sjálfbærar veiðar og hámarks afrakstur".

"Stór fiskur er mikilvægur til þess að lágmarka áhættuna á að stofninn fari niður þ.e.a.s. stór fiskur gefur af sér lífvænlegri afkvæmi, og þess vegna er alnauðsynlegt að hafa tiltekið hlutfall t.d. 15% eða eitthvað svoleiðis, 15- 20% af stofninum þarf að vera fiskur sem við skilgreinum 8, 10 ára eða eldri fiskur. Við vorum með þetta hlutfall alveg niður í 2-4% fyrir nokkrum árum síðan, áður en efnt var til þessara niðurskurðaraðgerða, og af því við sáum að það var einhvers konar orsakasamband á milli þess að hafa stóran fisk í stofninum og að fá sterka nýliðunarárganga var þetta ein af aðgerðunum að breyta aldurssamsetningunni. Með því myndum við auka líkurnar á því að fá fleiri sterka árganga, sem er algjörlega forsenda fyrir því að auka aflaheimildir því þó svo að þyngd einstaklinganna sé ákaflega mikilvæg, það getur munað 20-30% áhrif til hækkunar eða lækkunar, á afrakstri stofnsins en hins vegar fjöldinn í árganginum sem er ennþá meiri lykilstærð".

Það sem Jóhann fullyrðir hér er algjör vitleysa, enda hefur Hafró margoft lýst yfir að þeir finni ekkert samband milli stærðar hrygningarstofns og nýliðunar. Þegar hrygningarstofn er stór, þá er í honum gamall og stór fiskur. Því er þetta með mikilvægi stóra gamla fisksins hreinn heimatilbúningur, enda hefur nýliðun brugðist í rúman áratug, með þessum gamla fiski.
Hrygningarstofninn hefur verið í örum vexti frá 2004, og tvöfaldast síðan þá. Hefur hann ekki verið stærri síðan 1964. Nýliðun hefur samt ekkert aukist og hjakkar 150 milljón fiska farinu.

Ljóst er að reynslan hefur ekki stutt fullyrðingar forstjórans og spurning hvort ekki sé kominn tími til að hafa það sem sannara reynist.

Mynd 2. Samband hrygningarstofns (rauð lína) og nýliðunar (græn lína) þorsks á Íslandsmiðum 1964-2013. Tímabilið 1964-1983 var meðal nýliðun 220 milljónir 3 ára fiska. Við tilkomu kvótakerfisins 1984 þegar farið var að stjórna aflanum með handafli, verður stigsmunur á nýliðun þorsksins, hún lækkar að meðaltali í um 130 milljónir fiska. Frá 2004 stækkar hrygningarstofninn ört vegna aukins fjölda stórþorsks en nýliðun stendur í stað. Fullyrðing Jóhanns um að stór gamall fiskur gefi meira af sér stenst því ekki.

Röksemdafærsla um ágæti íslenskrar fiskveiðistjórnunar fer í hring.

Í leiðara í Morgunblaðinu laugardaginn 16. ágúst var fjallað um að íslenska fiskveiðistjórnunarkerfið hefði verið fyrirmynd annarra þjóða vegna þess hve gott það væri. Japanir hefðu verið að herma eftir okkur með frábærum árangri, svo góðum að við ættum að læra af þeim, sem sagðir eru lærisveinar okkar.

Undanfarin ár hafa menn verið gerðir út af örkinni til þess að telja öðrum þjóðum trú um að aflamarkskerfi okkar, kvótakerfið, væri upphaf og endir alls og hefði skilað okkur Íslendingum miklum árangri.

Látið er kyrrt liggja að samtvinnuð stjórn veiða með aflakvótum og ráðgjöf sem styður það kerfi hafi leitt af sér að þorskafli hafi minnkað niður í þriðjung þess sem hann var eftir að "kerfið" var tekið í notkun, að aflaheimildir hafi safnast á færri og stærri hendur og að flest smærri sjávarþorp hafi misst aðgang að fiskimiðunum, fólkið hrakið á brott og eignir þess gerðar verðlitlar.
Mér er fyrir minni þegar ég kom til Skotlands fyrir nokkrum árum og menn þar fóru að hæla íslenska kerfinu í hástert. Þá spurði ég: "Hvaðan fenguð þið þær upplýsingar"? Úr bæklingi frá íslenska sjávarútvegsútvegsráðuneytinu, var svarið. " Einmitt það" svaraði ég.

Öðru sinni flutti ég fyrirlestur í Póllandi um íslenska kerfið og hvernig það hefði leitt til aflaminnkunar, fólksflótta og örbirgðar í hinum smærri sjávarbyggðum. Þá sagði maður í salnum: "Þú ert greinilega ekki sammála Ragnari Árnasyni". Þetta var þegar Pólverjar voru að reyna að koma í veg fyrir að ESB innleiddi hjá þeim kvótakerfi.

Hér að neðan fylgir leiðari Mogga, sem lofar aflamarkskerfið og notar hringlógikk til þess að sanna ágæti þess: Við sögðum Japönum að kerfið væri gott, þeir fóru að prófa og komist að því sama og við eigum að læra af þeim og halda kerfinu áfram.

Ein rök eru að hefði ekki kerfið komið til hefði hér verið allt í rúst. Ekki er reynt að meta hvernig okkar hefði gengið ef beitt hefði verið sóknarmarki líkt og í Færeyjum. 

Hér er leiðarinn úr Mogga og ekki horfir nú vel fyrir gagnrýnendum og andstæðingum kvótakerfisins ef það er þessi stefna sem stjórnar aðgerðum stjórnvalda. Feitletranir eru á ábyrgð bloggfæranda: 

Japanir fikra sig í rétta átt

Fiskveiðistjórnarkerfið íslenska hefur um árabil verið öðrum þjóðum fyrirmynd og æ fleiri hafa séð kosti þess að nýta sér kvótakerfi með varanlegum framseljanlegum veiðiheimildum við stjórn fiskveiða. Hagkvæmnin sem kerfið hefur skilað hér á landi er ótvíræð og hefur leitt til þess að sjávarútvegurinn hefur þróast úr því að þurfa ítrekað að leita til ríkisins, líkt og þekkist víða erlendis þar sem útgerðin er niðurgreidd, yfir í að vera arðbær atvinnugrein og undirstaða efnahagslífs og velferðar í landinu.

Mbl.is greindi í fyrradag frá því að Japan hefði verið að stíga skref í þessa átt með ágætum árangri á afmörkuðum sviðum. Á vefnum Seafoodsource. com er sagt frá því að fyrir þremur árum hafi á tilteknu svæði í Japan verið brugðist við minnkandi rækjustofni með því að úthluta kvótum þannig að miðað var við veiðireynslu síðustu fimm ára á undan og úthlutunin höfð nokkrum prósentum minni en veiðin á því tímabili. Að auki voru gerðar kröfur um möskvastærð til að hlífa minni rækjunni og er árangurinn af því sá að nú er stærri og verðmætari rækjan um 70% veiðinnar en var áður aðeins 20- 30%.

Breytingin er einnig sú að í stað þess að stundaðar væru samkeppnisveiðar á skömmum tíma með tilheyrandi óhagræði, hefur veiðitímabilið lengst og fersk rækja kemur á markaðinn þegar eftirspurn er mikil, sem skilar hærra afurðaverði. Í Japan er vilji til að stíga frekari skref í þessa átt og fyrirhugað að beita kvótakerfi við fiskveiðistjórnun fleiri tegunda, svo sem við makrílveiðar.

Í tíð fyrri ríkisstjórnar hér á landi var margt reynt til að grafa undan því fiskveiðistjórnarkerfi sem komið var á fyrir um aldarfjórðungi og rúmlega það. Stærri hluti veiðanna en áður var tekinn út úr kerfinu með því óhagræði sem slíku fylgir og að auki var viðbótarskattlagningin slík að hún sýndi einbeittan vilja til að knésetja fyrirtækin í greininni. Þó að þetta hafi skaðað greinina mikið, og þar með allt atvinnu- og efnahagslíf í landinu, tókst fyrri valdhöfum ekki að umbylta greininni þannig að hún yrði aftur svo veikburða að hún félli í fang ríkisins sem gæti í framhaldinu stokkað hana upp að eigin geðþótta og með þeim fordómum sem einkenndu viðhorf fyrri ríkisstjórnar í garð sjávarútvegsins.

Nú er unnið að því að endurskoða starfsumhverfi sjávarútvegsins og mikilvægt að þeirri vinnu ljúki sem fyrst og á sem farsælastan hátt. Í því sambandi er full ástæða til að taka mið af því að aðrar þjóðir hafa horft til Íslands sem fyrirmyndar vegna þess hvernig staðið hefur verið að stjórn fiskveiða á síðustu áratugum, með fyrrnefndum undantekningum. Því má segja að við ættum að leitast við að læra af þeim sem hafa lært af okkur og lagfæra hið fyrsta það sem aflaga hefur farið í fiskveiðistjórnarkerfinu á síðastliðnum árum.

Ísland getur lært af lærisveinum sínum í sjávarútvegi.

--------------------------------

Það sem segir í niðurlagi leiðarans sýnir að röksemdafærslan hefur farið í hring. 

Brátt eru á dagskrá ný lög um stjórn fiskveiða, sem miða að því að festa núverandi kerfi í sessi, tryggja að venjulegir landsmenn verði áfram sviftir réttindum til fiskveiða á eigin miðum. Ég hef reynt að alþingismenn virðast synda fljótandi að feigðarósi í þessum málum og vilja ekki gera sér grein fyrir þeim skaða sem kvótakerfið hefur valdið landsmönnum. Allt brendit til þess að þeir munu stimpla tillögur stjórnvalda um að festa kerfið í sessi og gera samning við kvótahafana í 20-40 ár og útiloka þannig fólkið í sjávarbyggðunum í jafn langan tíma.

Í hvers lags landi búum við eiginlega?