fiski

Nú held ég að safnaður loftslagskirkjunnar sé að ganga fram af sér. Hafró, sem þarf að fá styrk til að geta haft eftirlit með fiskeldi, er að reisa tilraunastöð í Grindavík þar sem ætlunin er að súrsa loðnu í hlýjum sjó!

Þeir hjá Hafró eru hræddir um að loðnan þoli ekki hlýjan og súran sjó, segjast ekki þekkja áhrif súrnunar á fiska en segja að ef loðnan þolir ekki súrnun þá sé þorskstofninn í bráðri hættu því þorskur ku éta loðnu. Fyrst er að því að hyggja að sjór hefur farið kólnandi við Íslandsstrendur og reyndar í öllu NA- Atlantshafi, Norðmenn kvarta yfir því að laxinn vaxi hægar í kvíunum vegna kólnunar sjávar. 

Þá er það sýrustigið

Sjórinn er alls ekki súr, langt frá því, hann er basiskur, Sýrustigið, PH, er um 8, en pH 7 er hlutlaus og súrt þegar talan verður lægri. Verstu spár segja að PH sjávar muni lækka í 7.7 árið 2100. Það er enn bullandi basiskt en ekki súrt. Kann enginn orðið að lesa?

Ferskvatn er talsvert viðkvæmara fyrir breytingum vegna þess að það er miklu snauðara en sjórinn af söltum, sem virka sem buffer (stuðpúði). Sýrustig í vatni stjórnast af plöntuframleiðslunni sem bindur CO2. Þannig er sýrustig í Vatnsendavatni um 7.6 að vetrinum en hækkar í 10.0 í ágúst þegar plöntuframleiðsla er á fullu. Sama er í sjó, þörungaframleiðslan stjórnar sýrustiginu. Ég held menn geti alveg verið rólegir. Hér má hvar PH sjávar er á skalanum

Sýrustig í Vatnsendavatni(St.1)

á Engjunum (St.2)

í Vatnsvatni (St.3)

í Bugðu (INN) og í Útfalli (ÚT)

31.júlí 2002 til 17.september 2003.

Kanna á áhrif fallandi sýrustigs á loðnu, en menn virðast hræddir um að hún drepist og þar með komist þorskurinn í fæðuþurrð - Ný ógnun. Þeir Hafrómenn virðast ekki hafa kynnt sér eldri ítarlegar rannsóknir á áhrifum súrnunar á lagardýr. Ég vann við rannsóknir á 40 vötnum á hálendi Noregs 1969 og 70. Það var á tímum súrrar rigningar sem stafaði af kolabrennslu í Evrópu en hún leiddi til myndunar brennisteisnssýru sem svo féll sem súrt regn í Skandinavíu, prófritgerð mín fjallaði um þessar rannsóknir en þær voru undanfari virkjunar á svæðinu, Ulla-Förre. Í vötnunum þarna féll sýrustig niður í Ph 5-6 og olli sums staðar fiskidauða. Ekki var ég var við aðrar breytingar, svif- og botndýralíf var með eðlilegum hætti en í nokkrum vötnum hafði fiski fækkað eða hann horfið. Þegar farið var að rannsaka hvað það var sem olli fiskidauðanum í ám og vötnum kom í ljós að það var ekki sýrustigið sem slíkt, sem drap fiskinn heldur það að við lágt sýrustig féll út ál á tálkn fisksins svo hann kafnaði. Þeim sem nú vilja rannsaka áhrif "súrnunar" á loðnu virðist ekki kunnugt um þessar eða aðrar rannsóknir, sem þegar hafi verið gerðar, makalaust að þeir skuli ekki fylgjast betur með; enn ein tilraunin til þess að finna upp hjólið.

Nú er Hafró búin að gefast upp á humrinum. Nýjasta ráðgjöfin er að veiða ekkert í 2 ár, hvað tekur svo við? Líklega áframhaldandi friðun eins og með lúðuna.

Ég hef bent á að stór þorskur éti mikið af humri, að humarinn éti undan sér, hann helgar sér jú holur og vill ekki keppinauta. Þekkt er frá Bretlandseyjum mikil sókn er nauðsynleg, annars minnkar stofninn og aflinn, eftir verða aðeins stórir og fáir humrar eins og hér.

Til að komast nær svarinu hef ég stungið upp á því að beita mjög mismunandi sókn á aðskildar humarbleyður og sjá hvað gerist. En æ nei, í staðinn fara þeir í rándýrar hljóðmerkjarannsóknir til að kortleggja hegðun humars á botninum.

Miklar rannsóknir hafa verið gerðar á hinum náskylda vatnahumri (Astakus). Ég veit ekki hvort þeir hafi sótt þekkingu þangað eða til írskra og skoskra sjómanna, nokkuð sem ég hef gert. Varla, þeir vilja gera allt sjálfir og alls ekki hlusta á aðra.

Ég skrifaði nýlega nokkuð ítarlega grein í Bændablaðið þar sem ég velti upp nokkrum tillögum að skýringum á ástandi stofnsins. Ég hef ekki fengið nein viðbrögð frá Hafró, ekki einu sinni skammir, og átti heldur ekki von á því að fenginni reynslu.

Skyndilokanir hafa tíðkast í áratugi eða allt síðan við fengum yfirráð yfir allri landhelginni. Miðað var við að friða skyldi 3 ára fisk og var viðmiðið við 55cm í þorski. Svæðum var lokað ef fjöldi fiska í afla undir 55 cm náðu 25%. Oft hefur þessi smáfiskaverndun verið gagnrýnd m.a. vegna þess að sums staðar gat smáfiskur undir 55 cm verið allt að 8 ára gamall. Auk þess voru færð rök fyrir því að rangt væri að skekkja stofnformið með því að veiða ofan af eins og sagt er, hlífa þeim smáa en veiða þann stóra. En Hafró þrjóskaðist alltaf við þótt þeir hafi aldrei gert neina úttekt á gagnsemi skyndilokana eða smáfiskafriðunar. Nú hefur viðmiðunarmörkunum verið breytt svo nú þarf að hlutfall 55 cm þorsks að vera 50% eða meira til þess að það sé lokað, við það hefur dregið mjög úr þessum lokunum. En nú hefur kaleikurinn verið tekinn af Hafró og færður til Fiskistofu. Hafró er sumsé ekki lengur stjórnvald. Samtímis missa þeir stóran spón úr aski sínum; Fiskifræðingar á stofnuninni hafa fengið greitt fyrir að standa vakt allan sólarhringinn í um 40 ár. Að mínu mati hefur það verið launaspursmál að viðhalda þessu kerfi því það gefur aura í lommen hjá sérfræðingnum á vakt hverju sinni. Hér er tilvitnun í frétt um flutning skyndilokana milli stofnana:

"Hafrannsóknastofnun hafa staðið vaktir undanfarin ár og sett á skyndilokanir í kjölfar mælinga Fiskistofu og Landhelgisgæslu. Talsverðar sveiflur hafa verið í fjölda skyndilokana frá upphafi en flestar voru þær árið 2012 eða 188. Skyndilokunum fækkaði mikið á síðasta ári og það sem af er þessu ári vegna breytinga á viðmiðunarmörkum sem gerð var 2019. Frá upphafi hefur Hafrannsóknastofnun sett á um 3900 skyndilokanir, meirihluta til verndunar smáþorsks og flestar á línuveiðar."

"Þrátt fyrir að skyndilokanir hafi verið veigamikill þáttur í stjórnkerfi fiskveiða á Íslandsmiðum í áratugi, þá er fremur lítið um rannsóknir á áhrifum þeirra aðgerða. Nýverið kom hinsvegar út ritrýnd grein um áhrif skyndilokana við að hindra veiðar á smáfiski (Woods o.fél. 2018). Helsta niðurstaða greinarinnar er að skyndilokanir séu gagnlegar til verndar smáfiski þegar veiðihlutfall er hátt. Hinsvegar þegar veiðihlutfall er hóflegt, líkt og nú er á flestum bolfiskstofnum, hafa skyndilokanir takmarkað gildi. Meðal annars í því ljósi lagði Hafrannsóknastofnun til hækkun á viðmiðunarmörkum árið 2017 í tillögu til starfshóps um faglega heildarendurskoðun á regluverki varðandi notkun veiðarfæra, veiðisvæði og verndunarsvæði á Íslandsmiðum um breytingu á viðmiðunarmörkum."

Þeir hafa m.ö.o. aldrei gert neinar rannsóknir á þessum róttæku aðgerðum sjálfir.

Árið 2001, á tíma sem þorskurinn var að éta sig út á gaddinn vegna vanveiði, vildi Árni M. Mathiesen ekki hlusta á sjómennina, eins og sagði í Mogga:

"TÖLUVERT hefur verið um skyndilokanir vegna smáfisks á helstu togslóðum fyrir Vestfjörðum, Norðurlandi og Austfjörðum á undanförnum mánuðum. Togaraskipstjórar hafa mótmælt lokununum og segja þær gera skipum nær ókleift að stunda veiðar. Árni M. Mathiesen sjávarútvegsráðherra segir sterka þorskárganga á undanförnum árum gefa vonir um góða veiði á komandi árum en um leið verði að tryggja að árgangarnir skili sterkum hrygningarstofni."

Rök hans voru ótrúlega þvælin:

Árni segir aukna smáfiskagengd flókið en um leið jákvætt vandamál að eiga við. Þorskárgangurinn frá árinu 1997 sé greinilega mjög sterkur en hinsvegar sé ekki vitað hve sterkur hann er fyrr en hann kemur inn í veiðina. "Vandinn felst í því við verðum vitaskuld að halda áfram veiðum þó þessi sterki árgangur sé að koma inn í veiðina. Það er hins vegar minna af stærri fiski á veiðislóðinni en meira af smáfiski en oft áður. Það er því erfitt að veiða stærri fiskinn en forðast um leið að veiða þann smærri. Jafnvel þar sem smáfiskurinn er blandaður við stærri fiskinn er kjörhæfni veiðarfæranna ekki nægilega þekkt. Við höfum fram til þessa beitt þeirri aðferð við verndun smáfisks að loka veiðisvæðum, líkt og gert hefur verið að undanförnu. Það leiðir skiljanlega til erfiðleika og aukins kostnaðar við veiðarnar. Við höfum reynt að útfæra þessar lokanir á skynsamlegan hátt, til dæmis með því gera aðferðirnar staðlaðari og hafa meira samræmi milli þess sem einstakir eftirlitsmenn eru að gera á miðunum.

Þess má geta að á þessum árum vorum við í tómu tjóni, þorskaflinn rétt skreið yfir 200 þús. tonn og það komu engir sterkir árgangar inn í veiðina, þeir urðu hungurvofunni og sjálfátinu að bráð.

En nú hefur þetta stjórnvald verið flutt frá Hafró en enn þarf að hlíta ráðgjöf þeirra í þessu efni eins og fleiru. Minna má á að enn er í gildi lúðufriðun, þar sem sleppa (henda) skal allri lífvænlegri lúðu, en sé henni landað rennur 80% í AVS rannsóknasjóðinn. Það er því ekki hvati sjá sjómönnum að landa lúðu. En íslenskir sjómenn eru þannig gerðir að þeir henda ekki ætum fiski og landa því lúðunni í skjóli nætur og koma henni í lóg til vina og vandamanna, sem eru farnir að fóðra ketti sína á lúðu. Þessi lúðufriðun er að mínu mati algjör fíflagangur vegna þess að lúða veiðist sem meðafli og hefur alltaf gert. Mig grunar að framhald þessarar vitleysu sé tekjutengdur, lönduð lúða gefur peninga í kassann og togarasjómenn henda ekki stórlúðu, landa henni en fá ekki nema 20% af verðinu, afgangurinn fer til Hafró eins og þeir segja.

Er virkilega enginn sem þorir að taka á svona vitleysu?

Nýlega boðaði Hafró 6% niðurskurð í þorskafla í tilraun þeirra til að byggja upp stofninn" eins og þeir kalla það. Þetta hafa þeir reynt í um 50 ár með þeim árangri að aflinn nú er um helmingur þess sem hann var þegar uppbyggingin hófst. Og enn skal haldið áfram.

Hafró er löngu búin að sanna fyrir okkur venjulegum mönnum að þessi þrautpínda aðferð gengur ekki upp en samt skal henni haldið áfram. Það er alla tíð búið að benda á að forsendur uppbyggingar með friðun gengur ekki, einfaldlega vegna þess að burðarþol fiskimiðanna er takmarkað fæðulega séð. Ásgeir heitinn Jakobsson benti á þetta fyrir áratugum og skrifaði fjölda greina í Moggann um málið. Þessar greinar voru gefnar út á bók, sem hét Fiskleysisguðinn og kom út árið 2001.

Mér finnst vel við hæfi að rifja upp greinar úr þessari bók og hef fengið til þess leyfi Jakobs Ásgeirssonar, sem stóð að útgáfu bókarinnar. Eftirfarandi grein, ÞEIR VITA MEST SKAKKT fjallar um nokkrar grundvallarspurningar í vistfræði sem þarf að svara áður en fara út í svona aðgerðir, sem ég hef kallað "veiða minna núna til að veiða meira seinna".

Tíminn hefur sannað rækilega að Ásgeir heitinn hafði fullkomlega rétt fyrir sér en greinina skrifaði hann árið 1979, þremur árum eftir að erlend fiskiskip voru farin af miðunum og við gátum farið að stjórna nýtingunni sjálfir. Þeir sem eru núna um fimmtugt og taka þátt í umræðum um fiskveiðistjórn, voru 10 ára þegar greinin ver skrifuð. Þess vegna á upprifjun fullan rétt á sér.

          ÞEIR VITA MEST – SKAKKT 

„VIRÐINGIN FYRIR ANNARRA SKOÐUNUM er  stærsti  löstur mannsins sem skynsemisveru“, sagði Robert Bacon, enskur heimspekingur á 13du öld, og er það eflaust rétt, að það er löstur hjá skynberandi fólki að gleypa allt hrátt, sem löggiltir spekingar tala til fólksins ofan af stalli, sem þeir hafa verið færðir á.

Þegar efast er um fullyrðingar íslenzkra fiskifræðinga um fiskstofnana og áætlanagerð þeirra sömu fræðinga, er viðkvæðið: „Þeir vita mest.“

Menn láta þessa röksemd nægja, og leiða ekki hugann að því, að í mikilvægum málum er oft ekki nóg að einn viti meira en annar, ef enginn veit nóg – og þaðan af síður leiða menn getum að því, sem víða blasir þó við okkur í lífinu, að mesta þekking í tilteknu efni reynist oft hættulegri en minnsta þekking, ef sú fyrri er alröng, og einmitt þetta hefur gerzt í fiskifræðidæminu.

Nú eru að berast skýrslur erlendra fiskifræðinga, þar sem játað er fullum fetum, að kenningar þeirra sjálfra um fiskstofnaog áætlanagerð í því sambandi hafi hvort tveggja verið byggt á röngum forsendum og það þurfi að stokka algerlega upp að nýju alla áætlanagerðina, byggja öll stjórnunar-„líkön“ upp frá grunni. Þær skýrslur, sem ég hef í höndum og hér verður síðar vitnað í, eru annars vegar frá dönsku Hafrannsóknastofnuninni, rituð af dr. Erik Ursin og sú grein birtist í Ægi, 4. tbl. 1979, en hins vegar útdráttur úr álitsgerð brezkra fiskifræðinga og hollenzkra sem gefin er út af brezku fiskimálastjórninni og heitir „Mikilvægi fiskstofna í Norðursjó“ (The Importance of Fishery Resources of the North Sea). Sá útdráttur, sem ég hef undir höndum, er samhljóða dönsku greininni og ég vitna því ekki til þeirrar brezku nema þessara sláandi orða: „Stærsta hindrunin í verndun fiskstofna er fiskurinn sjálfur.“ Íslenzkir fiskifræðingar hafa verið hljóðir um þessar gerbyltingarskýrslur erlendra starfsbræðra og voru þær þó komnar á döfina 1977. Í fiskifræðilegum efnum, sem og máski fleirum, búum við Íslendingar við vísindalega þekkingareinokun. Hafrannsóknastofnunin getur matað okkur á sínum „vísindum“ gagnrýnislaust fiskifræðilega.

Fyrir nokkrum árum (1975) skrifaði ég grein, og kom reyndar oftar inn á efnið í Morgunblaðinu og Ægi, um beitarþol íslenzkra sjávarhaga. Mér fannst þá orðin úr hófi fullvissa fiskifræðinganna um framtíð þorskstofnsins, og í þann mund var og hafinn forkostulegur vaðall um stjórnun fiskveiða, stórkostleg plön, sem tölvuglaðir nýgræðingar voru að hrófla upp, settu upp greindarleg en haldlaus dæmi, gáfu sér eitt og annað, sulluðu öllu inn í tölvu, og bundu útkomuna saman í pappírskilju, sem Rannsóknarráð ríkisins gaf út sem mikinn vísdóm. Auk þess losnaði um líkt leyti skrúfa í gömlum verksmiðjueiganda og hann fór eins og flóðbylgja yfir landið með kenningar sínar.

                        Grundvallarspurningarnar þrjár 

Það voru aðallega þrjár grundvallarspurningar, sem ég  velti fyrir mér í fiskveiðidæminu, sem ég taldi nauðsynlegt að fá svar við áður en lengra væri haldið í spádómum og áætlanagerð. Auðvitað var ekki um neina speki af minni hálfu að ræða, spurningarnar lágu allar beint við lærðum sem leikum, þótt fiskifræðingar okkar kysu að horfa framhjá þeim, af því að þeim lá svo mikið á að gera sig gildandi í stjórn veiðanna. Þeim er nú að hefnast fyrir það að ýta þessum grundvallarspurningum frá sér. Erlendir starfsbræður þeirra lýsa því nú yfir að nýjustu rannsóknir sýni, að nauðsynlegt sé að fá svar við öllum þeim spurningum, sem ég spurði í fáfræði minni fyrir 4 árum, áður en hægt sé að fjalla af viti um stjórnun veiða: 

1)  Hver áhrif hefur vöxtur eins fiskstofns á annan?

Íslenzku fiskifræðingarnir töluðu alltaf um að auka alla stofna á íslenzku fiskislóðinni. Þeir áttu allir að dafna. Í barnaskap mínum trúði ég ekki á þessa kenningu, mér fannst hún svo óeðlileg og sótti um það dæmi til landsins. Það þrífast ekki allar tegundir búfjár jafnt í takmörkuðum beitarhögum. Það hlýtur það sama að gilda í sjávarhögunum. Ein tegund étur aðra af, þegar þar sækja margar í sama æti. Þessa skoðun staðfesta erlendu fiskifræðingarnir eins og fram kemur í kaflanum hér á eftir um „samspil tegundanna“.

Á öðrum stað í greininni frá dönsku hafrannsóknastofnuninni segir orðrétt um þetta: „Þegar tekið er tillit til hinna líffræðilegu keðjuverkana á milli fisktegundanna, kemur í ljós, að sú hugsun, að markmiðið með stjórnun fiskveiða sé að ná fram hámarksnýtingu á hverri tegund er blekking. Mikill afrakstur af sumum tegundum getur leitt til lítils afla af öðrum tegundum.“ (Leturbreyting á orðinu blekking er ekki mín heldur danska fiskifræðingsins, sem hikar ekki við að taka svo djúpt í árinni.)

2)   Hver eru áhrif fullorðins fisks á yngri árganga? 

Ástæðurnar fyrir þessari spurningu voru þær, að þegar ég fletti sögulegum heimildum, þá virtist mér votta fyrir tiltekinni fylgni með mikilli fiskgengd sunnanlands á vertíð og aflaleysi, stundum ördeyðu, í kjölfarið. Sögulegar heimildir um aflabrögð eru mjög strjálar og skýrslur ná stutt aftur, rúmlega þessa öld, og vissulega spurði ég af takmarkaðri þekkingu, en það er nú komið á daginn, að íslenzku fiskifræðingarnir hefðu betur staðið fastar í fæturna einnig í þessu efni áður en þeir fóru að gera áætlanir um varanlega stærð hrygningarstofns.

Í dönsku skýrslunni segir, að 200 þúsund tonna stofn stórþorsks í Norðursjó éti 450 þúsund tonn af smáþorski árlega (í brezku skýrslunni er sagt, að það séu 500 þúsund tonn  og vitnað til rannsókna hollenzkra fiskifræðinga). Í báðum skýrslunum er bætt við, að þessi smáþorskur sé sá sem verið sé að friða með aukinni möskvastærð. Íslenzku fiskifræðingarnir hafa gert ráð fyrir að koma hér upp, og hafa að staðaldri 4–500 þúsundtonna stofn af fiski 7–14 ára. Það þýddi eftir þessum nýjustu rannsóknum, að sá stofn æti 800 þúsund til milljón tonna af smáþorski (1–2 ára) og æti síðan krabbadýr og annað æti frá árgöngunum 3–6 ára og það er ekkert smáræði, kannski 2–3 milljónir tonna eftir átinu á Norðursjávarþorskinum að dæma. Það getur því varla talizt heimskulegt, að ég vildi fá svar við spurningunni, hvað  íslenzka  fiskislóðin þyldi mikið af stórþorski án þess að það hefði örlagarík áhrif á yngri árganga. 

3)    Er ekki höfuðnauðsyn að þekkja magn plöntuog dýrasvifs á klakstöðvunum og á slóð 1. árs seiða?

Þessi spurning er reyndar frumspurningin í öllu fiskstofnadæminu – og henni fylgir svo önnur: Þar sem plöntuog dýrasvifið er mjög viðkvæmt fyrir árferðisbreytingum í sjónum, getur þá ekki allt eins þurft í slæmu árferði að grisja seiði eins og að vernda þau? Þessar spurningar urðu áleitnar, þegar rækjuveiðar voru stöðvaðar æ ofan í æ, nánast verið að eyðileggja þann atvinnuveg, vegna mikillar seiðagengdar á ákveðnum svæðum. Það lá beint við að spyrja áður en gengið var í skrokk á fiskimönnunum: Er það tryggt, að þetta mikla seiðamagn á tiltekinni slóð hafi nóg æti krabbadýra (ljósátu, etc.)? Getur ekki allt eins verið að við ættum að grisja seiðin, svo að þau gerfalli ekki vegna ætisleysis? Það kemur iðulega fyrir að það er finnanlegt mikið seiðamagn, en árgangurinn reynist ekki þar  eftir, þegar hann á að koma inn í veiðarnar. Hvað hefur þá gerzt?

Venjan hefur þá verið að kenna fiskimönnunum um, þeirhafi veitt svo mikið af smáfiski úr árganginum. Nú vitum við, að ránfiskar, selur og fugl eru aðgangsharðari smáfiskinum en fiskimennirnir og það gæti hafa verið of mikið af stórþorski á slóðinni eða sel, en gæti það ekki líka hafa gerzt, að seiðamagnið hafi verið of mikið fyrir dýrasvifið og seiðin hreinlega fallið fyrir ætisskort?

En fleira kemur til í sambandi við þetta frumatriði lífkeðjunnar í sjónum, plöntuog dýrasvifið. Það sækja nefnilega flestar fisktegundir á okkar slóð í þessa frumfæðu, berjast um hana.

Það er langt síðan fiskimenn fóru að velta fyrir sér, hvort hinn stóri loðnustofn tefði ekki, að hinn friðaði síldarstofn kæmist upp aftur. Um leið og síldarstofninn var orðinn veikur hljóp vöxtur í loðnustofninn og hann ruddist inn á miðin, lagði þau undir sig og tók æti frá ungsíld. Nú segja þeir loðnustofninn vera að veikjast, og nú er líka farið að verða vart ungsíldar víða við landið. Það er stutt síðan fiskifræðingur sletti í góm við þessari „fáránlegu“ kenningu. Ég heyrði það ekki sjálfur, en mér er sagt, að nýlega hafi einn þeirra (á ráðstefnu á Hótel Loftleiðum) verið að draga upp framtíðarmynd af 10 milljón tonna síldarstofni, 10 milljón tonna loðnustofni og 10 milljón tonna kolmunnastofni, öllum í senn á slóðinni. Allur þessi fiskur sækir þó í sama dýrasvifið!

Hvað ætli sá dagur heiti, þegar það kemst inn í höfuðið á íslenzkum fiskifræðingum að þeir ráða ekki fiskmagni á íslenzku fiskislóðinni, heldur náttúran. Þeir skilja þetta víst orðið starfsbræður þeirra við Norðursjóinn. Þeir höfðu ímyndað sér að þar gæti þrifizt 27 milljón tonna heildarfiskstofn,  það  er,  alls  af  öllum  tegundum,  en  nú  segja  þeir:

„Með núverandi þekkingu okkar á aðstæðum í hafinu virðistósennilegt að frumframleiðslan (framleiðsla sjávarplantna) geti staðið undir svo miklum stofni.“ Og þessir fiskifræðingar, sem þora að játa rangar áætlanir sínar, telja nú að Norðursjórinn þoli ekki nema sem svarar 12 milljón tonna heildarfiskstofn. Þetta er ekki nema 65% fráhvarf frá fyrri áætlun. Hver ætli útkoman verði hjá íslenzkum fiskifræðingum ef þeim skyldi til hugar koma að endurskoða sitt dæmi? Ef fiskifræðingur hefur slegið fram þessari hugsun, að hér í kringum Ísland gæti hugsanlega þrifizt 30 milljón tonna stofn af áðurnefndum fisktegundum auk allra annarra sem sækti allur í plöntuog dýrasvif á slóðinni, þá hlýtur eitthvað að hafa farið úrskeiðis í kollinum á þeim manni.

Það eru ekki fiskimennirnir, sem halda niðri fyrir honum Jakobi [Jakobssyni fiskifræðingi] Suðurlandssíldinni, heldur kolmunninn, spærlingurinn, loðnan og stórþorskurinn.

Orsök kollsteypunnar

Það, sem olli því að erlendu fiskifræðingarnir hrukku við og fóru að efast um kenningar sínar og líkanagerð, og gerðu sér ljóst, að þeir yrðu að þekkja frumætismagnið og „samspil tegundanna“ var það, að á daginn kom að það var sama hversu mikið veitt var úr Norðursjónum, heildarfiskmagnið hélzt alltaf hið sama. Hin gífurlega sókn í Norðursjóinn, sem allir voru sammála um að væri alltof mikil, átti auðvitað að leiða til minnkandi fiskmagns. Í stað 1,5 milljóna tonna ársveiði var farið að taka hin síðari ár 3 milljónir tonna árlega, en samthélzt stofninn í 9 milljónum tonna, samanber þessa töflu:

Stofnstærð (millj. tonna)

                    1964      1976

Síld og makríll     6          2

Aðrar tegundir     3          7         

Samtals              9          9

Með þessari töflu skrifar greinarhöfundur, dr. Ursin: „Það liggur beinast við að álykta af þessu, að síldin og sérstaklega makríllinn hafi étið mjög mikið af ungfiski, sem nú fékk möguleika á að lifa af, þegar síldar og makrílstofninn var takmarkaður. Jafnvel þótt aðeins 5% af fæðu makrílsins og enn minna af fæðu síldarinnar sé fiskur, þá hafa þessar 5–6 milljónir tonna af makríl og síld líklega étið að minnsta kosti helming af framleiðslu Norðursjávarins á fiskseiðum (Ursin, 1977). Stór hluti þessara seiða fékk skyndilega möguleika á því að vaxa upp, m.a. vegna þess að skerðing síldarog makrílstofnsins hafði létt á beitarþunganum á þeim smáu svifberum sem flest fiskseiði lifa á.“ 

Samspil milli fisktegunda 

Í kaflanum „Samspil tegundanna“, sem hér birtist orðrétt, kemur flest það fram í tölulegum staðreyndum, sem  ég  hef verið að ræða um hér að framan:

„Á síðustu árum hefur hins vegar ýmislegt gerst, sem gerir það erfitt að halda fast við tegundalíkönin. Fiskveiðarnar eru orðnar svo stórtækar að það geta átt sér stað miklar breytingar á fáum árum. Þetta hefur í för með sér að samkeppnisaðstaða tegundanna breytist mjög fljótt, og að áhrif ránfiskanna kunna að vera allt önnur nú en áður. Samspil milli fisktegunda fer að skipta æ meira máli.

Nýjar bandarískar rannsóknir (Laevastu og Favorite, 1978) benda til þess að fiskar á Beringshafi éti 700.000 tonn af síld á ári, en selir og hvalir taki um 400.000 tonn til sín. Þar sem síldveiðarnar gefa aðeins 40.000 tonn á ári er það vonlaust verk að hafa stjórn á síldveiðunum án þess að hafa jafnframt stjórn á stofnstærð annarra fisktegunda og spendýra.

Útreikningar, sem pólskir vísindamenn hafa gert, hafa leitt í ljós að þorskurinn í Eystrasalti étur minnst 600.000 tonn af síld og brislingi á ári, sem er nokkurn veginn jafnmikið og veitt er af þessum tegundum.

Í Norðursjónum er ástandið ekki alveg eins slæmt. Í suðurog miðhluta Norðursjávar er fiskneysla þorsksins um það bil

300.000 tonn á ári (Daan, 1975). Ef þessi tala er margfölduð með 1,5 til þess að fá út töluna fyrir allan Norðursjóinn er útkoman 450.000 tonn, eða 15% af heildaraflanum. Það verður hins vegar að taka tillit til þess, að sá fiskur, sem þorskurinn étur, er mestmegnis smáfiskur, sem fiskifræðingarleggja til að sé friðaður með lágmarksstærð og hæfilegri möskvastærð,  þar  til  hann  hefur  náð  hæfilegri  stærð.  Þau

450.000 tonn af fiski, sem þorskurinn étur í Norðursjónum, mundu því væntanlega koma til með að vega mun meira, ef þau kæmu inn í aflann í stað þess að lenda í gini þorsksins. Það er  nú freistandi  að draga þá  ályktun, að þorskurinn  sé skaðræðisskepna, sem best væri að útrýma. Málin eru hins vegar flóknari en svo, þar sem heildarfæðuneysla þorsksins í Norðursjónum   nemur   1,2   milljónum   tonna,   og   einungis

450.000 tonna af því er fiskur. Afgangurinn, 750.000 tonn, eru krabbadýr, skelfiskur, ormar og annað, sem yrði mjög erfitt, eða allsendis ómögulegt fyrir mennina að nýta í öðru formi en þorsksins.“

Í lok greinar sinnar segir dr. Ursin: „Það eru mörg vandamál, sem þarf að skýra og fiskifræðingar geta ekki tekið afstöðu til þeirra án pólitískra fyrirmæla um þau markmið, sem stefnt er að.“

Í þessum ummælum kemur ljóst fram, að erlendir fiskifræðingar líta á sig sem líffræðinga fyrst og fremst, ekki stjórnunarmenn og þeir eigi að hlíta pólitískum fyrirmælum. Og ennfremur segir dr. Ursin:

„Þegar tillit er tekið til hins vistfræðilega samhengis tegunda, verður meiri þörf fyrir samband á milli líffræðinga og hinna ábyrgu stjórnmálamanna en þegar gengið er út frá einföldum líkönum. Það verða einfaldlega mun fleiri atriði, sem taka þarf afstöðu til, þegar fiskveiðistefna er mótuð og ætlazt er til, að hún verði framkvæmanleg í reyndinni.“

Ég hef nú rakið, hvernig Hafrannsóknastofnunin, þessi unga vísindastofnun, hefur hlunnfarið sjálfa sig, fiskimenninaog alla þjóðina í áætlanagerð sinni um þróun fiskstofna. Það er ekki ég lengur, vesall maðurinn, að slá fram illa grunduðum skoðunum, heldur erlendar fiskifræðistofnanir á næstu grösum við okkur. Stjórnmálamenn okkar segjast taka mark á fiskifræðingunum (þeir vita mest, etc.) og sé það rétt, þá hljóta þeir að taka mark á því, sem hér hefur verið sagt og þeir geta sjálfir kynnt sér í frumheimildum frá nefndum fiskifræðistofnunumáður en þeir ráðast í að stjórna fiskveiðum okkar að tillögum Hafrannsóknastofnunar.

Hinar árlegu skekkjur

Þótt grundvallarskekkjur Hafrannsóknar séu örlagaríkastar, hefði það átt að blasa við, að minnsta kosti fiskimönnum, að stofnunin reiknaði líka skakkt frá ári til árs. Nú verður það dæmi rakið, lítillega þó, það er af miklu meira að taka, og í leiðinni verður gerð grein fyrir af hverju Hafrannsóknastofnun lenti í þeim pytti, sem hún er í.

Árið  1971  fullyrti  íslenzka  Hafrannsóknastofnunin,  að íslenzki þorskstofninn væri „fullnýttur“, 1972 að hann væri„ofnýttur“ og 1973 að hann væri í „bráðri hættu“. Miðað við það, að sú er venjan að vísindastofnanir séu tregar til fullyrðinga og orðalag þeirra loðið og fullt af fyrirvörum var ekki óeðlilegt, þegar hver fullyrðingin rak aðra með árs millibili, að leikmenn ýmsir spyrðu, hvort þessi unga vísindastofnun væri ekki að villast út úr kortinu. Það var erfitt að hugsa sér slíkar stökkbreytingar  í  vísindalegum  rannsóknum,  ekki  sízt  þegarum var að ræða vísindarannsóknir við mjög erfiðar aðstæður. Menn létu þó kyrrt liggja, þeir sem efuðust, og töldu ekki tímabært að draga yfirlýsingar Hafrannsóknar í efa, við áttum í styrjöld og þær komu sér vel, hefðu reyndar mátt vera fyrr á ferðinni sem áróðursgagn. Svo gekk nú stríðið yfir, en samt breyttist ekkert um „síðasta þorskinn“, þótt hundruð skipa hyrfu af miðunum. Þá fóru grunsemdir að vakna. En efasemdaraddir voru kæfðar umsvifalaust (þeir vita mest).

Íslenzkur  almenningur  tók  því  með  miklum  fögnuði  að eiga nú vísindastofnun, sem gæti sagt fyrir örugglega um alla þróun  í  aðalatvinnuvegi  þjóðarinnar,  færði  Hafrannsóknamenn á stallinn og gerði skýrslur þeirra árlegar að guðspjalli ársins.  Þetta  leiddi  stofnunina  í  þá  freistni,  sem  hún  féll  í. Hafrannsóknastofnunin tók að leika stærra hlutverk en hún hafði getuna til. Þegar yfirlýsingin kom um „síðasta þorskinn“ fékk  þjóðin  eitt  móðursýkiskastið,  líkt  og  í  handritamálinu, landhelgismálinu  og  reyndar  öllum  meiriháttar  málum.  (Ég hef áður skrifað greinar um að taugakerfi þessarar þjóðar væri ekki í sem beztu lagi og henni væri stundum betra að nota fremur heilann en nýrnahetturnar í mikilvægum þjóðmálum.) Fjölmiðlar okkar fátækir af æsifréttum, tóku sér stöðu við dyrnar á gjörgæzludeildinni á Skúlagötu 4, og spurðu áfjáðir á hverjum morgni:

„Hvernig leið honum í nótt, er enn von … ?“ Fjölmiðlarnir þurftu sannarlega ekki að kvarta yfir því að gjörgæzludeildin lægi á upplýsingum um ástand sjúklingsins. Það fór síversnandi, ný hættueinkenni komu fram á hverri nóttu. Loks var almenningur orðinn svo hrelldur að hann tók að krefjast þess að þjarmað væri að þessum fáu mönnum, sem voru að róa og gerðu allt sem þeir gátu til að kála sjúklingnum,„síðasta þorskinum“, og heimtaði að um þetta hefði gjörgæzludeildin forgöngu en ekki stjórnmálamenn, sem hefðu sumir ekki nægan skilning á hvernig komið væri. Hafrannsóknastofnunin skoraðist vissulega ekki undan þessu ábyrgðarmikla hlutverki og tillögum um stjórnun veiðanna tók að rigna yfir þjóðina. Árlega frá 1973 fram til 1980 átti að skerða veiðarnar um sem næmi 10–12 milljarða tekjumissi á ári fyrir fiskimenn og fiskvinnslufólk. Gegn þessu lofaði stofnunin fiskimönnum, sem þá yrðu á lífi, bærilegum afla árið 1985.

Þeir gerðu fyrst spá um hvernig aflabrögðin yrðu á Íslandsmiðum (útlendingar með í dæminu) frá 1973 og vel áratug fram í tímann til að skýra hvernig fara myndi, ef ekki væri farið að tillögum þeirra. Sú spá var vissulega ekki glæsileg. Þorskaflinn átti að fara síminnkandi og nú á þessu ári [1979] átti hann að hafa hrapað niður í 226 þús. tonn (úr 374 þús. tonnum 1973) og hrygningarstofninn kominn niður í 94 þús. tonn.

Raunveruleikinn er aftur á móti sá, að á þessu spátímabili, sem nú liggur fyrir, 1973–1978, fór aflinn sem næst um 30 þús. tonnum fram úr spáðum afla hvert ár og nam um síðustu áramót [1978/1979] alls 180 þús. tonnum umfram spána. Á yfirstandandi ári, sem átti að verða aflaleysisár, er mokafli um allt land og nær því búið að veiða á hálfu árinu það magn, sem Hafrannsóknarmenn spáðu að yrði heildarársafli 1979 (226 þús. tonn), og þrátt fyrir áðurnefnda 180 þús. tonna veiði umfram spána er hrygningarstofninn ekki 94 þús. tonn heldur 200 þús. tonn, ef eitthvað er að marka talninguna.

Til að kóróna þennan þorskspádómsferil gerðu þeir einnig spá um loðnuveiðarnar og spáðu milljón tonna afla árlega ogmenn ruku til að smíða sér nýtízkuleg loðnuveiðiskip, en rétt sem þau komu á miðin kom önnur spá um að loðnustofninn væri í hættu og stöðva þyrfti veiðarnar umsvifalaust.

Maður hefði nú haldið eftir þennan feril, sem rakinn hefur verið, og margt órakið af smærri mistökum, að mennirnir létu sér hóglegar í tillögugerðinni og ekki sízt þar sem þeir játuðu í síðustu skýrslu sinni að þorskstofninn væri ekki lengur í líffræðilegri hættu. Sem hann reyndar aldrei var.

Það hefði ég einnig haldið, að lækurinn væri orðinn svo bakkafullur að fiskimenn hefðu uppi einhver mótmæli, þegar þeir eru reknir í land úr góðum afla á grundvelli spádóma þessarar nefndu stofnunar. Það er þó eitthvað annað, þeir játa hver um annan þveran, að ekkert sé sjálfsagðara en draga upp net sín seiluð og vörpur sínar fullar og halda til lands að binda skipin. „Þeir vita mest, fiskifræðingarnir.“

Það má nú segja, að virðingin fyrir annarra  skoðunum lætur ekki að sér hæða í mannlífinu, fremur en á dögum Bacons.

10. maí 1979.

Kreppan mun að öllum líkindum dýpka með haustinu. Ríður því á að auka framleiðslu til að afla þjóðinni gjaldeyris. Löngum voru sjávarafurðir verðmætasti útflutningurinn en síðustu ár hefur ferðaþjónusta orðið sífellt mikilvægari í gjaldeyrisöflun þjóðarinnar. En hún er horfin, hvarf eins og dögg fyrir sólu á einni nóttu. Nú þarf að veiða meiri fisk og fyrsta skrefið er að gefa handfæraveiðar alveg frjálsar.

Sjávarauðlindin með fiskinum er enn á sínum stað en hún hefur gengið í gegn um hremmingar aðallega vegna niðurskurðar í nafni uppbyggingar fiskstofna og misskiptingar, þar sem sífellt meiri hluti aflans hefur færst til stórútgerða á kostnað þeirra smærri og sjávarþorpa landsins. Þá virðist það vera keppikefli kvótahafa að halda afla niðri, mynda skorststöðu, sem hækkar fiskverð og leiguverð á kvóta.

Niðurstöður úr nýförnu togararalli sýna að þorskstofninn fer hraðminnkandi en vísitala þorsks mældist nú um 25% lægri en í fyrra og um 50% lægri en hún var 2017. Þar sem ráðgjöf um leyfilega veiði byggir á að veidd séu 20% stofnsins er næsta víst að aflaheimildir í þorski muni fara úr 260 þús. tonnum í um 200 þús. tonn, minnka um 60 þús. tonn, beiti Hafró ekki einhverjum reiknibrellum til að fegra myndina um árangur sinn í uppbyggingu fiskstofna.

Þar sem nú er bæði sölutregða og verðfall á fiskafurðum, var gefin út reglugerð þar sem heimilt verður að færa  25% af kvóta núverandi fiskveiðiárs yfir á næsta ár. Ef allir nýta sér það þá verður  einungis 15% sókn í þorsk á þessu fiskveiðiári. Næsta ár, þegar geymslunýtingin bætist við, hækkar veiðihlutfallið í 30% og verður enn hærra ef aflaheimildir verða minnkaðar núna, eins og margt bendir til. Veiðihlutfallið fer jafnvel í 30%. Auk þess rýrnar fiskur við geymslu í sjó eins og dæmin sanna. Það verður úr vöndu að ráða fyrir Hafróið ef þessi staða kemur upp?

Þessi stefna um fast veiðihlutfall í síbreytilegu umhverfi, friðun smáfiskjar, hrygningarstopp og hvað þetta nú allt heitir hefur beðið algjört skipbrot. Þetta eru allir búnir að sjá nema ráðamenn þjóðarinnar, sem leyfa Hafró að dandalast áfram í vitleysunni afskiptalaust. Síðasti skandallinn er stóra grásleppumálið, þar sem menn voru skikkaðir til að taka upp veiðarfæri í bullandi fiskgegnd og sjómenn á vestanverðu landinu komust ekki einu sinni á sjó. Til grundvallar "stofnmati" var afli í botntroll í togararalli en grásleppa og rauðmagi eru uppsjávarfiskar og eru útbreiddir um allt N- Atlantshaf.

Þegar vegferðin undir þeirra stjórn hófst var lofað 500 þús. tonna stöðugum árlegum afla þorsks en nú fer hann líklega niður fyrir 200 þús. tonn. Í hverra þágu eru ráðamenn okkar að vinna, sem trúa blint á "vísindamenn" eða réttara sagt láta þá plata sig endalaust?

Grein úr Morgunblaðinu 9. júní 2020

Hér má svo afleiðingu af uppbyggingu hrygningarstofns, sjálfsát eða kannibalisma.

Sérfræðingur Hafró í loðnumálum sagði nú í hádegisfréttum að loðnan hefði breytt göngumynstri og hrygningartíma vegna hækkandi sjávarhita. Hvar er sjávarhita að hækka og síðan hvenær? Allar mælingar sýna að hiti sjávar hefur farið lækkandi frá 2003. Hann bætti líka við að þeir hefðu trassað að rannsaska hrygningartíma, hrygningarstaði og afkomu seiða eftir hrygningu. Merkilegt, ég vissi ekki betur en að í öllum leiðöngrum eru tekin átusýni með reglulegu millibili og þegar ég var á sjó með rannsóknaskipum fyrir 50 árum voru fisklirfur veiddar í svokallaða doktora, átufangara sem dregnir voru á miklum hraða. Kannski eru menn á tölvuöld hættir að vinna úr líffræðigögnum?

Skoðum nokkur dæmi um sjávarhita, fengin úr gagnagrunni - Hafró.

Hér er sjávarhiti við Grímsey 1987-2020.

Þar er áberandi samfelld kólnun frá 2003.

Hér eru hitamælingar á bauju við Vestmannaeyjar.Þar hefur meðalhitinn verið að lækka sl. 10 ár. 

Svo er hér sá samanburður sem oftast er notaður en það er hitastig að vori á 50 m dýpi á Siglufjarðarsniði, rauða línan. Ekki er að sjá að hiti nú sé eitthvað meiri en hann var á góðu loðnuárunum 1980-90.

Ef menn ætla að skýra allar breytingar í sjónum út frá hækkandi hitastigi verða þeir að sýna gögn máli sínu til stuðnings eða þá hætta að nota þessi "rök".  

Birt í jólablaði Brimfaxa, tímariti Landssambands smábátaeigenda 2. tbl 2019

Það hefur verið- landburður af þorski og ýsu í Færeyjum sl 2 ár, en heildaraflinn er ekki mikill vegna þess að flotinn hefur minnkað um helming sl. 10 ár og fiskidögum fækkað úr 40 þús. í 16 þús. Þessa dagana er ástandið við Færeyjar í hæsta máta óvenjulegt og ótrúlegt.

Með haustinu fór mikið af þorski að ganga inn á grunnslóðina, inn í firðina og upp að bryggjum til að leita að mat. Stór torfa af grindhoruðum þorski var mynduð við bryggjuna í Sörvogi og bátar fylltu sig í höfninni í Vestmanna. Gömul hjón fóru út á árabát í Kollafirði og fylltu bátinn af þokkalegum fiski en í maga hans var smáfiskur öldósir og rottur.

En krókabátarnir undir 15 tonnum eru búnir með dagana sína og liggja bundnir við bryggju, fram á næsta ár, fari svo fram sem horfir.

Þetta á sér nokkra forsögu: Fyrst má telja að ég flutti erindi á ráðstefnu í Runavík í Færeyjum haustið 2016 og rakti þá m.a. hvernig þorskurinn hefði fallið úr hungri vegna vanveiði frá árinu 2003. Þá hélt yfirsérfræðingurinn á Fiskirannsóknastofunni því fram að þorskstofninn við Færeyjar hefði aldrei í sögunni verið minni en einmitt þetta ráðstefnuhaust.

Í júni 2017 þegar ráðgjöfin kom frá sérfræðingunum um veiðar 2018 höfðu línu- og færabátar verið í mokfiski í lengri tíma. Ráðgjöfin var ekki bjartsýn en þar sagði m.a.

"Ýsustofninn hefur aldrei verið minni en nú en vísbending er um að 2015 árgangurinn sé sæmilegur og að 2016 árgangurinn góður. Ef smáýsan fær að bætast við stofninn fer stofninn vonandi vaxandi næsta ár. Þorskstofninn er einnig slakur og verið í lágmarki frá 2005. Nýliðun hefur heldur lagast og 2016 árgangurinn er heldur betri en þeir á undan en mælist þó undir meðaltali og horfur ekki góðar. Mælt er með því að dregið verði úr sókn"

Í ráðgjöfinni ári seinna, fyrir árið 2019, sagði að eftir margra ára lélega nýliðun í þorski og ýsu væri kominn viðsnúningur. Nýliðun hefði batnað og mælingar sýndu að 2016 árgangar beggja tegunda væru yfir meðallagi og 2017 árgangar væru vel yfir meðallagi og stofnarnir væru í vexti. Fæðuástand hefði verið sérlega gott árið 2017 og fiskurinn vel haldinn af sandsíli. Árið 2018 var síli í fiskmögum fram eftir vori en minnkaði svo mikið í ágúst. Sílaskorturinn veldur því að fiskurinn fer að taka betur á krókinn en þegar hann hafði nóg að éta segja fiskifræðingarnir.

Þarna hefði nú einhver mátt fara að hugsa sinn gang, sílið upp étið. En svo var ekki því í ráðgjöfinni sagði að það bæri að draga úr sókn, fækka fiskidögum enda hefðu þeir ekki allir verið notaðir en það var á tíma fiskleysis þegar tók því ekki að fara á sjó. Þetta þýddi 40% niðurskurð.

Auk þess leggja þeir til að dögum verði fækkað 2019 um 30% hjá öllum skipaflokkum miðað við árin 16/17 og er það rökstutt þannig að aflabrögðin verði betri á önglaveiðum vegna þess að fiskurinn sé hungraður eftir að sandsílastofninn sé nær horfinn (upp étinn, aths. höfundar). Og til þess að vernda uppvaxandi ungviði þorsks og ýsu er lagt til að vernda smáfiskaslóðir. Þá þarf varla fram að lagt er til bann við þorskveiðum á Færeyjabanka eins og sl. 20 ár þó nóg sé þar af öðrum tegundum, og vitað að botninn er teppalagður með skötu.

Ekki er laust við að kalt vatn renni niður eftir bakinu á manni við svona ráðgjöf og er þó höfundur ýmsu vanur í þeim efnum. Sprenging í nýliðun 2 ár í röð enda fæðuástan gott, sandsílið étið upp af ört vaxandi fiskstofnum á rúmu ári og fiskurinn orðinn hungraður, þá skal draga saman sóknina og friða smáfisk!

Og skellurinn kom strax árið eftir því eftir ralltúrinn í ágúst sl. sagði:

Niðurstöður úr ágústrallinu benda til þess að hin mikla þorsk- og ýsugegnd hafi snúist við og stofnarnir séu á niðurleið þó mikið sé af báðum tegundum. Það jákvæða er að mikið er af smáþorski. Færðrannsóknir sýndu að mjög lítið var af sandsíli og krabbadýrum við botn. Vegna þessa voru bæði þorskur og ýsa mjög horuð. Þorskur á venjulegri línuslóð var jafn horaður og hann var árið 2003, sem var versta holdafarið síðan mælingar hófust árið 1996. Þetta er aðal ástæðan fyrir góðum línuafla þorsks því þorskur tekur beituna vel þegar hin náttúrulega fæða bregst (er upp étin, aths. höfundar).

Ég man vel eftir árinu 2003. Þá var ég við ráðgjöf í Færeyjum, sá hvað þorskurinn var orðinn horaður og lagði því til 15% sóknaraukningu, þorði ekki að fara hærra.

Sagði að minnkandi þorskveiði væri ekki vegna ofveiði, eins og haldið var fram af færeysku Fiskirannsóknastofunni og ICES, heldur væri um að kenna hungri, veiðarnar hefðu ekki náð að halda aftur af fjölgun stofnsins og hann væri að éta sig út á gaddinn. Það var ekki farið eftir ráði mínu og afleiðingin varð 12 ára niðursveifla.

Núna eru fræðingar og stjórnmálamenn búnir að gera þetta aftur. Þorskurinn er að drepast úr hungri og það er eins víst og nótt fylgir degi að stofninn hrynur. Fyrir þessa vitleysu fiskifræðinganna tapast milljarða afli með öllu sem því fylgir. Litlar líkur eru á að þeim verði hegnt fyrir þetta, til þess eru stjórnmálamenn of miklir aumingar. En reyndar stendur til að verðlauna þá með nýju rannsóknaskipi!

Sjávarútvegsráðherra vill svör frá vísindamönnum um hvað tefji uppbyggingu fiskistofna við Ísland. Hann telur vænlegt að leita til manna sem hafa fengið að ráða einu og öllu um nýtingu fiskistofna við Ísland í um þrjá áratugi. Hann telur að auka þurfi fé til rannsókna þessara sömu manna til að auðvelda þeim svörin. Er ekki allt í lagi, Kristján minn? Ég er nokkuð viss um að aukið fjármagn til Hafrannsóknastofnunar verður eingöngu nýtt til að leita að afsökunum fyrir því að ekki gengur betur en raun ber vitni. Ég er líka nokkuð viss um að þær afsakanir sem finnast verða falskar og marklausar því aðalástæðan fyrir slakri nýliðun er stofnunin sjálf. Þrír áratugir af þrotlausri uppbyggingu þorskstofnsins undir handleiðslu Hafrannsóknastofnunar hafa skilað litlu og orkusóun lífríkisins hefur farið ört vaxandi síðustu tvo áratugina. Fjögurra milljóna tonna þorskafli hefur verið hafður af þjóðinni með smáfiskavernd og aflareglu sem tryggir verulega vannýtingu. Fæðustofnar eru étnir niður í rót og verða varla nýtanlegir til veiða meðan stofnunin fær að halda áfram þessari glórulausu tilraun sinni. Heildarkostnaðurinn er orðinn ómetanlegur, heldur áfram að aukast og verður ekki endurheimtur nema að litlu, því hann er að mestu gufaður upp í orkusóun og lífsbaráttu í lífríkinu og verður aldrei kolefnisjafnaður með örlitlum olíusparnaði togaraflotans eins og málsvarar hans vilja halda fram í glansmyndaáróðri sínum.

Þarf ég að halda áfram með þennan hörmulega vitnisburð? Ef skógarbóndi léti undir höfuð leggjast að grisja skóginn fyrir nýjum vexti er ég nokkuð viss um að flestir sæju mistök hans. Ef bóndi léti undir höfuð leggjast að slátra í samræmi við fóður og beitarland væri vandi hans öllum augljós og hann mundi á endanum lenda í fangelsi fyrir slæma meðferð á dýrum sínum. Hvers vegna þurfa hámenntaðir vísindamenn 30 ára tilraun til að átta sig á að lögmál hafsins eru þau sömu? Allir fiskistofnar sem lifa í návígi við þessa glorhungruðu orkusugu sem þorskstofninn okkar er orðinn eiga undir högg að sækja. Sama má segja um nýliðunarhluta þorskstofnsins sjálfs. Þrátt fyrir margar ágætar hrygningar síðustu tvo áratugina hefur smáfiskaverndin tryggt lítinn árangur í nýliðun. Það sparar nefnilega ekki síður orku að grisja fyrir vexti ungfiska og minnka afrán á þeim af næstu árgöngum fyrir ofan.

Ef sjávarútvegsráðherra léti bera saman þá lífrænu orku sem liggur að baki núverandi þorskafla og þá orku sem lá að baki helmingi meiri þorskafla fyrir 30-40 árum geri ég ráð fyrir að samanburðurinn yrði u.þ.b. á pari. Þá er ekki talin með sú viðbótar orka sem fer í að halda uppi stærri stofni til að geta veitt eldri fisk. Getur verið að draumurinn um 1920 nýliðaárganginn, sem líklega stafaði af náttúrulegri grisjun áranna á undan, sé þess virði að halda þessari vitleysu áfram í 30 ár í viðbót? Er ekki kominn tími til að ,,umhverfisjafna" þessa dýrustu stofnun Íslandssögunar Kristján Þór Júlíusson?       Virðingarfyllst.

Þegar við höfðum náð fullum yfirráðum yfir landhelginni 1976 var sú stefna tekin upp að draga úr sókn í smáfisk til að hann mætti stækka og gefa meiri afla seinna. Miðað var við að létta sem mest á sókn í þriggja ára þorsk. Það var gert með því að stækka möskva í trollpoka úr 120 í 155 mm og loka svæðum, þar sem mikið var um smáfisk, í tiltekinn tíma. Þetta voru kallaðar skyndilokanir og stóðu yfirleitt í eina viku.

Þessar aðgerðir höfðu mikil áhrif á aldursamsetningu aflans. Á árunum 1971-1975, þegar möskvastærð í botnvörpum hér við land var 120 mm var landað 20,7 milljónum þriggja ára þorski að meðaltali á ári. Árin 1977-1981 en þá var möskvastærð 155 mm, var árlegur meðalfjöldi landaðra þriggja ára þorska einungis 4.4 milljónir, hafði minnkað um nær 80%. Hafrómenn voru mjög ánægðir með þessa þróun.

Í kjölfarið fór að draga úr vexti þorsks þannig að 1983 var þorskurinn ári lengur að ná fjórum kílóum og 7 ára þorskar voru nær tveimur kílóum léttari 1983 en þeir voru 1979. Þar sem gera má ráð fyrir auknum afföllum með hægari vexti var ekki að undra þótt afli hefði verið orðið tregur. Ég og fleiri skýrðu þetta með því að fæðubúrið hefði ekki þolað þá stækkun stofnsins sem varð vegna samdráttar í afla á smáfiski og reyndar mikilla takmarkana á þorskveiðum. Hafró keypti ekki þessa skýringu, taldi þetta hafa verið ofveiði og lagði til mikinn samdrátt í veiðum og kvótakerfið varð til.

Þarna hefðu menn átt að staldra við og skoða rækilega hvort rétt hefði verið rétt gera þessar róttæku breytingar á sókn í þorskinn. En það var ekki gert heldur var hert á. Skyndilokanir og smáfiskavernd héldu áfram og smám sama tíndust fleiri tegundir inn í kerfið, ýsa og ufsi t.d. Og nú, 43 árum seinna, er þetta kerfi enn við lýði nánast óbreytt, nema lokanir nú standa í tvær vikur og svo bætast við reglugerðalokanir, þegar svæðum er lokað til lengri tíma.

Í apríl s.l. birti Atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytið drög að reglugerð um tímabundnar lokanir á veiðisvæðum á grunnslóð við Ísland til umsagnar og var gefinn 6 daga frestur til að senda inn athugasemdir. Samkvæmt reglugerðinni er lagt til að 16 veiðisvæðum verði lokað tímabundið til tveggja til þriggja ára.

Settur hafði verið upp starfshópur en hann hafði m.a. lagt til að tilteknum svæðum, þar sem mest væri um skyndilokanir eða smáfisk, yrði lokað með reglugerð.

Kemur nú að aðalefni þessarar greinar að spyrja þess hvort gagn hafi verið af þessari smáfiskafriðun.

Það er sláandi að árlegur þorskafli í friðunarkerfinu er um 200 þús. tonnum minni en hann var áður en gripið var til annara aðgerða en útfærslu landhelginnar. Margir fræðimenn hafa gagnrýnt veljandi veiði, það að skafa stóra fiskinn ofan af stofninum, m.a. Jeppe Kolding Háskólanum í Bergen.

Starfshópurinn óskaði eftir greinargerð frá Hafrannsóknastofnun um gildi lokana veiðisvæða. Í greinargerðinni kemur m.a. fram að þrátt fyrir að langtíma lokanir veiðisvæða (friðunarsvæði) hafi verið veigamikill þáttur í stjórnkerfi fiskveiða á Íslandsmiðum í áratugi, þá er lítið um mæligögn sem staðfesta áhrif þeirra aðgerða á afrakstur fiskistofna. Það þýði samt ekki að aðgerðirnar hafi ekki skilað árangri, vilja þeir álíta.

Þó áhrif friðunaraðgerða hafi ekki verið könnuð skal þeim samt haldið áfram!

Í greinargerð Hafró má finna eftirfarandi glefsur:

"Svæðalokunum við Ísland hefur aldrei verið fylgt úr hlaði með rannsóknaáætlunum um það hvernig meta skuli áhrif aðgerðanna. Það hefur frekar verið tekið sem gefið að sú aðgerð að beina fiskiskipum frá smáfiski/hrygningarfiski hljóti að hafa jákvæð áhrif og auka afrakstur.

Rannsóknir sem gerðar hafa verið á friðunarsvæðum hafa m.a. beinst að því að meta hvað verður um þann fisk sem nýtur friðunar innan svæðanna. Merkingar á þorski á friðunarsvæðum og veiðislóð fyrir norðvestan land árin 1994-1995 þóttu benda til að svæðin kæmu að gagni sem verndarsvæði fyrir smáþorsk <55 cm."

Niðurstöður bentu til að lokun á Digranesflaki hefði haft jákvæð áhrif á ýsu og skrápflúru á Digranesflaki og í umræðukaflanum segir m.a.

"Þessi samantekt sýnr að þrátt fyrir að langtíma lokanir veiðisvæða (friðunarsvæði) hafi verið veigamikill þáttur í stjórnkerfi fiskveiða á Íslandsmiðum í áratugi, þá er lítið um mæligögn sem staðfesta áhrif þeirra aðgerða á afrakstur fiskistofna. Það þýðir samt ekki að aðgerðirnar hafi ekki skilað árangri og spyrja má: Af hverju að laga eitthvað sem ekki er bilað og sæmileg sátt er um?

Miðað við umfang og eðli botnvörpuveiða og dreifingu fiskungviðis verður að teljast mjög líklegt að sú friðunaraðgerð hafi skilað miklum árangri, þótt rannsóknir vanti.

Almennt séð virðist góð sátt ríkja um þær aðgerðir sem nú gilda um friðun hrygningarfisks, þ.e. þorsks, steinbíts, skarkola og blálöngu, en engar beinar rannsóknir hafi þó verið gerðar á áhrifum af friðun hrygningarsvæða. Með friðun er hrygningarfiskur látinn njóta vafans, enda friðun líkleg til að gefa næði til hrygningar (og umönnunar hrogna þar sem það á við). Því er mælt með því hér að friðun hrygningarsvæða verði áfram í gildi".

Hvergi í þessari greinargerð Hafró um skyndilokanir er minnst á það hvort áhrif skyndilokana geti verið neikvæð, vinni gegn ætlun sinni. Oft er lokað á smáþorsk, sem eru miklu eldri en tommustokkurinn segir til um. Má nefna Fljótagrunn og mörg svæði í Breiðafirði í þessu sambandi.

Árið 2005 aldursgreindi ég þorsk sem landað var í Grundarfirði en til stóð að loka veiðisvæði þar utan við með reglugerð. Skemmst er frá því að segja að smáfiskurinn sem sífellt var verið að loka á var gamall og hægvaxta. Þriggja ára þorskar voru að meðaltali 46 cm, 4 ára 47cm, 5 ára 49 cm, 6 ára 52 cm og 7 ára þorskar voru 54 cm að meðaltali. Viðmiðunarmörkin voru 55 cm! Niðurstöðurnar voru kynntar á fundi í Ólafsvík að viðstöddum fræðingum frá Hafró.

50 cm hrygna kominn á steypirinn

Ég taldi að hinn hægi vöxtur stafaði af fæðuskorti, sem væri afleiðing vanveiði. Síðar frétti ég að þessi fiskur óx ágætlega þegar hann var settur í sjókvíar og fóðraður. Þrátt fyrir svona upplýsingar hefur Hafró aldrei gefið þeim gaum en haldið áfram smáfiskafriðun í blindri trú. Friðun hrygningarfisks, allt frá 1992, er enn einn kafli en rannsóknir á árangri vantar. Og það sem einnig vantar, og alltaf er verið að bíða eftir, er nýlilðun. Þar er staðreyndin sú að fyrir kvótakerfi (1964-1984) var meðalnýliðun um 212 milljónir einstaklinga en frá 1985-2014 er hún 140 milljónir einstaklinga. Miðað er við fæðingarár árganganna. Nýjustu rallniðurstöður benda til þess að enginn góður árgangur á leiðinni. Um þetta sagði leiðangursstjóri Hafró í nýlegu blaðaviðtali:

"Það virðist hafa vera mikil hrygning í gangi og því er ekki að neita að við hefðum viljað sjá þennan stóra hrygningarstofn skila meiri nýliðun. Hún hefur ekki verið í réttu hlutfalli við stærð hrygningarstofnsins, sem segir manni þá að einhverjir aðrir þættir hafa áhrif á árgangastærð. Á næstu árum verður væntanlega lögð aukin áhersla á rannsóknir á nýliðun til að reyna að átta sig betur á stöðunni".

Þessi umfjöllun ætti að sýna að það hafi nú ekki verið neitt óðagot á mönnum í rannsóknum svona yfirleitt og fróðlegt verður að fylgjast með hvort ráðherrann samþykki þessa nýjustu lokunartillögur snillinganna.

Birt í sjómannadagsblaði Brimfaxa 2019