Vistarbandið og einokunin - kreppa fiskveiðanna

Ég var að hlusta á þáttinn "Við sjávarsíðuna" í morgun, laugardaginn 26. maí, en þar kom fram að þorskurinn átti meiri þátt í að halda lífinu í íslensku þjóðinni en áður hefur verið talið, miklu meiri en sauðkindin. Hertur þorskur var okkar eina útflutningsvara í 1000 ár og gaf þær tekjur sem þurfti til að geta flutt inn það sem þjóðina vanhagaði um.

Á síðari hluta miðalda fór þjóðinni að hnigna vegna einokunarinnar og vistarbandsins. Frjáls verslun var afnumin og fólk mátti ekki flytja úr sveitum í þéttbýli og var þetta m.a. gert til að koma í veg fyrir að menn gætu haft fiskveiðar að aðalatvinnu.

Nú erum við að sigla inn í sama ástand, einokunin er komin aftur, Bogesen einn má gera út, allir vinna hjá honum og vei þeim sem segir eitthvað ljótt um vinnuveitandann.

Vistarbandið er einnig komið aftur, fólk getur ekki flutt af landsbyggðinni vegna þess að eignir þar hafa fallið í verði og fólk getur heldur ekki flutt úr þéttbýlinu á landsbyggðina því þar er ekki vinnu að hafa - nema hjá Bogesen.

Auk þessa eru Íslendingar aftur komnir í sjálfsstæðisbaráttu eftir um 100 ára frelsi.- Nú við ESB og Kína.

Sagan endurtekur sig

Í pistli á vísindavef háskólans eftir Gunnar Karlsson segir svo um vistarbandið: 

Það er sagt vera algengt í vanþróuðum landbúnaðarsamfélögum að fólk leitist við að takmarka aðra atvinnuvegi, svo sem verslun, og loka þá úti frá samfélaginu.

Á Íslandi kemur andúð á verslun fram strax í Íslendingasögum, einkum verslun sem er stunduð í ábataskyni. Á sama tíma er líka tekið að takmarka leyfi fólks til að stofna heimili án þess að hafa jarðnæði og búfé til að lifa á, og hefur því banni einkum verið stefnt gegn því að hafa fiskveiðar að aðalatvinnu.

Slíkar takmarkanir á öðrum búskap en sveitabúskap ganga í gegnum Íslandssöguna í dálítið ólíkum og misströngum myndum. Svo seint sem árið 1887 samþykkti Alþingi lög, sem gengu í gildi árið eftir, þar sem mönnum var bannað að setjast að í þurrabúð nema með skriflegu leyfi hreppsnefndar, eftir að hafa sannað með vottorðum tveggja skilríkra manna að þeir væru reglumenn og ráðdeildarsamir.

Tvennt gat einkum vakað fyrir þeim sem vildu takmarka þéttbýlismyndun. Annars vegar var því trúað, með réttu eða röngu, að fiskveiðar væru stopulli atvinnuvegur en landbúnaður. Því væri meiri hætta á að fólk sem lifði á fiskveiðum yrði bjargþrota og lenti á ómagaframfæri hjá bændum. Þessi ótti endurspeglast í lagaákvæðum um að búðseta sé háð leyfi hreppsbúa eða fyrirliða þeirra og hreppsbændur ábyrgir ef búðsetumenn gætu ekki bjargað sér sjálfir.

 Hins vegar gera sagnfræðingar nú jafnan ráð fyrir að það hafi ráðið miklu um afstöðu efnaðra bænda, þeirra á meðal flestra embættismanna landsins, að þeir hafi óttast að missa vinnuafl til sjávarsíðunnar og að þurfa að keppa við sjávarútveg um vinnufólk. Bak við umhyggju löggjafans fyrir óforsjálu fólki sem elti svipulan sjávarafla út úr öryggi sveitanna þykjast fræðimenn greina ágjarna tilhneigingu til að einoka vinnuafl landsmanna í þágu landbúnaðar.

Að vísu gerðu margir auðugir bændur og embættismenn út fiskibáta á vertíðum, en þá gátu þeir notað vistarbandið til að láta vinnumenn sína róa á sjó, draga húsbændum sínum afla og fá aðeins brot af verðmæti hans greitt í laun (kannast einhver við þetta?). Aldrei verður skorið úr því með vissu hvort þessara tveggja sjónarmiða réði meiru um andúð ráðandi afla í samfélaginu á þéttbýlismyndun í sjávarþorpum. Um það verður hver að hafa þá skoðun sem honum þykir sennilegust.

                            ----------------------------

Athyglisverð lesning með beina tengingu í nútímann. Sagan er að endurtaka sig:

Ef við skiptum "auðugum bændum og embættismönnum" út með  "stórútgerðarmönnum" erum við að lýsa ástandi dagsins í dag eins og það birtist í auglýsingum frá stórútgerðinni og tómthúsmönnum hennar.

Höfum við gengið til góðs? - 20 ára afmæli greinar um vanþekkingu

Alltaf gott að halda upp á afmæli, jafnvel þó ekkert hafi breyst.

Hér er grein sem ég skrifaði í Sjómannablaðið Víking fyrir 20 árum (Víkingur, Júní 1992, 6. tbl. bls. 27):

"Þótt alkunna sé að sveiflur eru meira einkennandi fyrir dýrastofna en stöðugleiki, virðast breytingar á fiskgengd alltaf koma mönnum jafn mikið á óvart. Og enn heldur maðurinn, æðsta dýr jarðarinnar, að það hafi verið honum að kenna og að hann geti breytt þar um. Nægir þar tal um meinta ofveiði á þorski og að kenna veiðum á hrygningarstöðvum þorsks um nýliðunarbrest, svo sem friðunaraðgerðir á þessum vetri hafa staðfest. Þetta er ekki nýtt af nálinni eins og sést á eftirfarandi úrklippu úr formála að "Fiskunum" eftir Bjarna Sæmundsson frá árinu 1926. Eftir lesturinn hvarflar hugurinn að því hvort þekkingunni hafi virkilega ekkert miðað og hversu lengi við eigum eftir að ræða á sömu nótum".

Gefum Bjarna Sæmundssyni orðið, í formála að Fiskunum 1926:

Annars hygg ég, að einmitt þetta atriði: að fá því svarað, hvernig fiskigöngur haga sér, verði i framtíðinni eitt af aðal verkefnum fiskirannsóknanna og er líka það, sem fiskimenn fýsir einna mest að vita, enda er það skiljanlegt, því að á því veltur að jafnaði fyrst og fremst öll útkoma fiskveiðanna í það og það skiftið, hvort fiskurinn kemur á hinar vanalegu stöðvar, þar sem menn eiga von á honum. Það er þvi næsta skiljanlegt, að fiskimenn hafi frá alda öðli reynt að reikna út fiskigöngurnar eða spá um þær. En um þessa útreikninga manna á fiskigöngunum er það því miður að segja, að þeir hafa ekki ætíð reynst réttir, sem ekki er að furða, þegar reiknað hefir verið með óþektunm stærðum, eða menn ímynda sér það sem nauðsynlegt var að vita. Þess vegna var mönnum (og er jafnvel enn) oft hætt við því að grípa það sem hendinni var næst sem orsakir til þess, að útreikningarnir reyndust skakkir, þ. e. að fiskurinn kom ekki á sínar vanalegu stöðvar. Og orsakirnar voru (og eru oft enn) að þeirra dómi tíðast mennirnir og þeirra athafnir. Oftast voru það ill áhrif frá aðkomuskipum, útlendum eða innlendum; þau drógu fiskinn á djúpið og héldu honum þar við niðurburðinn eða veiddu fiskinn upp, svo að ekkert varð eftir handa heimamönnum; eða það var tálbeita, sem allir gátu ekki aflað sér, moldrök í sjóinn, sem fældi fiskinn o. s. frv.

Á síðustu öld bættist askan frá gufuskipunum og vélaskröltið (og á þessari öld jafnvel mótorskellirnir) við. En ekkert hefir þó líklega gefið mönnum jafn illan grun á sér í þessu sambandi og hvalveiðarnar og botnvörpuveiðarnar. Hvalveiðarnar áttu að hafa sérstaklega óheppileg áhrif á göngur síldarinnar að landi og inn á firði, en botnvörpuveiðarnar á aðrar fiskigöngur og fiskveiðar. Varpan átti að umróta botninum og eyða um leið öllum gróðri hans og hrognum fiska, jafnvel þeim sem aldrei eru í botni (eins og þorsksins), drepa alt ungviði unnvörpum og flæma allan fisk af miðunum. Hér skal ekki farið að ræða um það, við hve mikil rök ýmis af þessum atriðum höfðu að styðjast, því að sum þeirra koma til tals í bókinni. Þó skal það tekið fram hér, að nægar upplýsingar eru til um það, að fiskur hefir oft brugðist áður eins og líka ber við enn án þess að auðið væri um að kenna neinu af því, sem hér hefir verið minst á, og að mönnum hættir oft mjög við því, að vitna aðeins i síðustu ára reynslu, en gleyma öllu því sem áður hefir komið fyrir.

En tímarnir breytast, og það hygg ég óhætt að segja, að mjög eru nú skoðanir fiskimanna farnar að breytast í þessu tilliti, stafar það sumpart af fenginni reynslu, sumpart af ýmsu þvi, sem sjó- og fiskirannsóknirnar hafa leitt í ljós. Þó að þær séu aðeins skamt á veg komnar enn, þá hafa þær þó ótvírætt sýnt fram á, að fiskarnir eru í göngum sínum eins og í öðrum lífsháttum, fyrst og fremst háðir ástandi sjávarins og þeim skilyrðum, sem það skapar, hvað fæðu og hrygningu snertir, og munu þess verða nefnd ýmis dæmi i bókinni.

Hefur umræðan eitthvað breyst? - Ó nei.

Fleiri afmælisgreinar verða dregnar fram á næstunni.

Reynslan af Íslandsmiðum rakin í grein í Fishing News

Eftirfarandi grein birtist í Morgunblaðinu í dag, 9. maí 2012:

Reynslan af stjórnun þorskveiða við Island frá 1976 styður niðurstöður rannsóknar sem nýlega var greint frá í vísindatímaritinu Science. Þetta er mat Jóns Kristjánssonar, fiskifræðings, sem kemur fram í nýjasta hefti Fishing News (FN). Fjallað var um greinina úr Science í Morgunblaðinu 25. apríl síðastliðinn (Vilja veiða og hirða allt sem hafið gefur). Þar setti hópur 18 vísindamanna víða að úr heiminum fram þá skoðun að valbundnar fiskveiðar, þar sem mið sé sótt í fáar tegundir og fiska af tiltekinni stærð, auki hvorki framleiðni né dragi úr áhrifum af fiskveiðum á vistkerfi hafsins.

Í greininni í Fishing News er haft eftir Jóni að niðurstöður vísindamannanna sem skrifuðu greinina í Science ættu að ýta við yfirvöldum fiskveiða í Evrópusambandinu og eins vísindamönnum Alþjóðahafrannsóknaráðsins, ICES. Þær ættu að hvetja til þess að fallið verði frá viðteknum viðhorfum í fiskveiðistjórnun og tekið upp „afslappaðra" fyrirkomulag fiskveiðistjórnunar.

Tilraunin á Íslandsmiðum

Fishing News segir að umfangsmikil tilraun hafi hafist á Íslandsmiðum þegar erlendir fiskiskipaflotar yfírgáfu miðin 1976. Við hafi tekið róttækar breytingar. Möskvastærð botnvarpa hafi verið stækkuð úr 120 mm í 155 mm til að vernda smáþorsk. Þetta hafi valdið þvi að veiðin færðist upp í aldursröð þorsksins. Þessu hafi fylgt að dregið hafi úr vexti fiskanna miðað við aldur, sem benti til fæðuskorts, og þyngd sex ára þorska farið úr fjórum í þrjú kíló. Landaður afli minnkaði og 1984 var tekið upp kvótakerfi, aflamarkskerfí. Blaðið segir að fram að þessu hafi meðal þorskafli á Íslandsmiðum verið um 450.000 tonn á ári um langa hríð. Eftir breytingarnar hafi þorskveiðin minnkað niður í um 150.000 tonn á ári og nú sé þorskkvótinn 170.000 tonn á ári. Í stað þess að fara aftur til fyrra fyrirkomulags hafi verið hert á fiskveiðistjórnuninni og smáfiskavernd aukin með svæðalokunum.

Sama reynsla fékkst í Norðursjó, Írska hafi og vestan við Skotland, að sögn FN. Eina undantekningin sé Barentshaf en þar hafi stjórnmálamenn leyft stærri kvóta en Alþjóðahafrannsóknaráðið lagði til. Þá hafi verið leyft að landa smáum fiski vegna veiða Rússa á smáþorski.

Kvótakerfið er hrein nýfrjálshyggja, segir Níels Einarsson

Í þættinum "Tilraunaglasið" á Gufunni 4. maí 2012 var rætt við doktor Níels Einarsson, mannfræðing og forstöðumann Stofnunar Vilhjálms Stefánssonar, sem skrifað hefur álit á kvótafrumvarpinu svokallaða að beiðni atvinnuveganefndar Alþingis. Enn er ekki hægt að finna umsögn hans á vef Alþingis.

Þetta viðtal var mjög athyglisvert og stakk í stúf við harmagrátinn sem dunið hefur yfir þjóðina úr fjölmiðlum landsins. Viðtalið við Níels skýrir hvernig á grátkornum stendur, stjórn fiskveiða er orðin að nýfrjálshyggja, sem snýst um að tryggja veð bankanna í fiskimiðunum. Þess vegna má ekki breyta kerfinu. 

Hann lætur að því liggja að eftir hrunið hafi "díllinn" við gömlu bankana verið sá að alls ekki mætti breyta kvótakerfinu. Þá færi allt í small. Þess vegna halda Steingrímur og kó í gamla kerfið, og ætla að festa það enn meira í sessi. Á meðan það mál er í vinnslu er kastað út kjötbeini til að láta menn slást um, þ.e. aflagjaldið, til að beina athyglinni frá aðalatriðinu, sem er afsal fiskimiðanna í hendur einkaaðila um ókomin ár. 

Hlustið endilega á þetta viðtal en eftir að ég hafði heyrt það spurði ég sjálfan mig hvernig það hefði getað farið í gegn um ritskoðun. Fyrst að leyfa þáttastjórnanda að taka það upp og svo RÚV-inu að hleypa því í loftið. Þarna hefur greinilega eitthvað brugðist í eftirlitinu.

Við þetta má bæta að ekkert hefur verið um þessa umsögn Níelsar í fjölmiðlum. Af mjög svo skiljanlegum ástæðum. - Hlustið!

Er Hafró að toga þorskvísitöluna upp?

Steingrímur sjávarútvegsráðherra skrifaði grein í Fréttablaðið 18. apríl, þar sem hann ánægjast yfir því að þorskafli verði aukinn, vísitala þorsks hefði hækkað og ekki verið hærri í 27 ár. Aukinn afli myndi hafa jákvæð áhrif. Nú verð ég að lýsa þeirri skoðun minni að hér hefur verið mjög mikið af þorski undanfarin ár, en af einhverjum varúðarsjónarmiðum hefur Hafró ekki fundist hann vera nógu stór og ekki viljað veiða meira en 20% af stofninum, eins og þeir mæla hann. Ekki þarf að fjölyrða um það en flestir sem til þekkja telja að þeirra mælingar séu út í loftið og gefi kolranga mynd af fiskgegndinni. Það skal ekki rætt hér en ég beina athyglinni að þeim hluta í grein Steinda þar sem hann ræðir um stækkun stofnsins.

Hann klippir inn í grein sína kafla úr fréttatilkynningu Hafró, en sleppir mjög mikilvægu atriði. Hér að neðan fer það sem Grímur, eins og Össur kallaði hann einu sinni, skrifaði í greininni, en það sem hann sleppti úr tilkynningunni er letrað af mér með svörtu. Grímur skrifaði:

Stofnvísitala þorsks hækkar
Samkvæmt upplýsingum Hafró hefur stofnvísitala þorsks hækkað fimmta árið í röð og þar með ekki verið hærri frá 1985. Hækkun vísitölunnar undanfarin ár má einkum rekja til þess að æ meira hefur fengist af stórum þorski og hélst sú þróun áfram í ár. 

Einnig fékkst mikið af þorski á bilinu 35-60 cm, en mæliskekkja í þeim stærðarflokki er mjög há þar sem verulegur hluti fékkst í einu tveggja mílna togi fyrir austan land sem gaf rúm 20 tonn. Dreifing stærri þorsks (80-110 cm) var hinsvegar mjög jöfn og mæliskekkja þar af leiðandi lág.

Fyrsta mat á 2011 árgangi þorsks bendir til að hann sé á meðal stærstu árganga frá 1985. Hann kemur í kjölfar lítils árgangs frá 2010, en árgangarnir frá 2008 og 2009 hafa mælst yfir meðallagi. Meðalþyngd þorsks eftir aldri hefur farið hækkandi undanfarin ár og er nú um og yfir meðaltali hjá flestum aldurshópum. Gott holdafar þorsksins undanfarin ár er í samræmi við það að meira hefur fengist af loðnu í þorskmögum og var loðna langmikilvægasta bráð þorsksins eins og títt er á þessum árstíma.

 

Lýkur þar með tilvísunar hans í frétt Hafró, en það sem hann sleppti úr þeirra skýrslu er feitletrað hér að ofan. Ekki verður frekan vitnað í hans grein en að hann heldur áfram og talar um:

Langtímasýn og ábyrgðar veiðar, sem er hefðbundinn áróður um hve veiðunum hafi verði vel stjórnað og að allt sé á beinu brautinni, bla. bla. bla...

 

Hér er línurit sem sýnir vísitöluna. Skekkjumörkin eru sýnd með gráa svæðinu. Þar sést að neðri mörkin liggja í kring um 480 þús. tonn, en vísitalan er sögð 610 þús tonn. Þarna munar miklu. 

(Smellið á myndina til að stækka hana) 

 

Það hentaði ekki Steingrími að minnast á að, "verulegur hluti fékkst í einu tveggja mílna togi fyrir austan land sem gaf rúm 20 tonn", og því sleppti hann setningunni. 

Í þessari setningu segir Hafró beinlínis að aflinn af einni stöð, af um 600, hafi ráðið niðurstöðum mælinga þorskstofnsins! Tuttugu tonna hal vegur þungt, en ég held að heildarafli þorsks í ralli sé af stærðargráðunni 50 tonn. Hafró notar þennan afla í mælinguna þótt svona afli sé út úr korti og eigi því ekki að reiknast með í útreikningum. Heiðarlegra hefði verið að sleppa þessu risahali eða a.m.k. gefa upp vísitöluna með og án þessarar stöðvar. En það er ekki gert og þess vegna segi ég að Hafró sé að toga vísitöluna upp til að blekkja fólk, og fá það til að halda að ráðgjöfin þeirra hafi skilað svona miklum árangri.

Myndin sýnir lengdardreifingu úr stofnmælingunni, 20 tonna halið innifalið, og ég teiknað hring um fiskinn úr því hali, 35-60 cm að lengd. Svarta línan er 2012 en sú rauða sýnir mælinguna 2011. (Smella til að stækka)   

Sjá má að aukningin frá í fyrra er meira en 100%, hún er þreföld. Þetta getur ekki staðist og bendur til þess að önnur hvor eða báðar mælingarnar séu vitlausar. 

Hvernig getur fjöldi 50 cm fiska þrefaldast milli ára þegar hann vex 5-10 cm á ári? Ekki nema honum hafi rignt niður. Þetta er hrein della en verst er að Hafró er að reyna að fegra mælinguna, toga þorskstofninn upp.

En, - ég get lofað því að þeir fá þetta í hausinn seinna. - Hefur einhver einhvern tíma heyrt talað um ofmat?

 

Friðun kórallasvæða - tískubóla græningja

Norskur línubátur var færður til hafnar, grunaður um ólöglegar línuveiðar á vernduðu kórallasvæði. Þessi friðun hefur stoð í reglugerð frá í desember sl. Þar eru nokkur svæði friðuð fyrir öllum veiðum, undanskildar eru veiðar í flottroll og hringnót, veiðarfæri sem ekki snerta botninn og meiða því ekki kóralla. En gleymdist ekki að undanskilja línu- og færaveiðar? Ekki skemma þær botninn eða hvað?

Ég tel að þessi lokun hafi farið fram hjá Norsaranum, hann hafi ekki séð þessa 4 mánaða gömlu reglugerð. Það vekur upp spurningu um hvernig svona sé kynnt. Er reglugerðin þýdd á erlend tungumál og send til útlanda? Línubáturinn var færður til hafnar, en einhvern tíma hefði verið látið nægja að "stugga við honum". Augljóst hefði átt að vera að skipstjórinn var ekki að brjóta viljandi af sér, hann veit að hann sést á tölvuskjá gæslunnar í landi og reyndar hvaða tölvu sem er, en hér má skoða staðsetningu, hraða og stefnu allra skipa. Eru þessi hörðu viðbrögð hefnd vegna makríldeilunnar?

Kórallasvæði hvað?

Ekki er langt síðan það komst í tísku að friða "viðkvæm" kórallasvæði. Ekki éta fiskar kóralla enda eru þeirr gerðir úr steini og aðeins eru lifandi dýr í efsta laginu. Fiskar geta ekki étið þau því þau hafa skel sér til varnar. 

En hvernig stendur á því að enn eru til ósnert kóralsvæði við Ísland, sem þarf að friða? Það er búið að draga troll á Íslandsmiðum í 100 ár, á öllum þeim stöðum þar sem unnt er að koma við trolli. Þau skyldu þó ekki vera óskemmd vegna þess að ekki er hægt að draga troll á þeim karga sem kóralrifin eru. Þau eru því sjálf friðuð.

Fyrir nokkru voru nokkur kórallasvæði í Eystrasalti, við strendur Danmerkur, friðuð fyrir togveiðum. Eftir að búið var að gefa út kort af hinum friðuðu svæðum var farið að athuga hvar dönsku skipin höfðu verið að veiða undanfarin ár, með því að skoða plott af togslóðum þeirra. Þá kom í ljós að engar veiðar höfðu verið stundaðar á hinum ný- friðuðu svæðum. Jú botninn þar var svo slæmur að skipstjórar forðust þessi svæði. Sjálf friðað.
Segi menn svo að Græningarnir séu ekki snillingar. Jón Bjarnason var svo mikill Græningi að hann gleymdi að undanskilja krókaveiðar á kórallaslóðinni. Einum of grænn.

Vissu ekki að veiðarnar væru ólöglegar

"Hrygna einu sinni og deyja svo" - eins og laxinn

Nú er vertíðarþorskurinn að hrygna með allri Suður- og Vesturströndinni. Sjómenn segast ekki muna aðra eins þorskgegnd og eru hættir að leggja netin yfir nótt því afli verður þá allt of mikill. Farið er út að morgni, netin lögð, menn fá sér smá kaffi og draga svo frá hinum endanum og koma með aflann að landi síðdegis. Fáir eru á sjó því kvótinn er svo naumt skammtaður og þorskurinn fær að vera í friði í stað þess að skapa vinnu og gjaldeyri. Eingis tvær trillur gera út frá Reykjavík og eru að veiða rétt NA- úr Viðey og koma heim með skammtinn sinn eftir 4 tíma róður. 

Með því að veiða svona lítið af þessum fiski erum við að kasta frá okkur gífurlegum verðmætum, um 100-200 þús. tonn af fiski, sem vertíðir voru að skila hér áður þegar mátti veiða. Sárgrætilegast er að mest af þessum þorski drepst eftir hrygningu og gefur því ekki annað færi á sér aftur. Mest af þessum risaþorski er að ganga til hrygningar í fyrsta sinn og hrygningarafföllin eru um 80%. Það er því ekki verið að spara neitt með því að veiða svona lítið. Það sem ekki er veitt, tapast. Almennt vita menn þetta ekki og því er lítið haldið af lofti af fræðingunum á Skúlagötunni, það passar ekki við geymslukenninguna eða þeir vita það ekki.

En í eina tíð vissu menn þetta og notuðu það sem röksemd um að veiðarnar væru að ganga frá stofninum, fiskurinn hryngdi svo sjaldan vegna þess að hann væri hreinlega veiddur upp. En það virtist ekki raunin ef marka má endurheimtur af merktum hrygningarfiski meðan slík vísindi voru stunduð. Endurheimtur merkja voru litlar og féllu mjög hratt með tíma.

Þannig voru merktir 7772 þorskar á árunum 1948-69 en aðeins 1126 (15%) merkjum var skilað, þar af 952 fyrsta árið, 129 annað árið og 32 það þriðja. Útreikningar gefa 75-80% afföll á ári en aðeins lítill hluti er vegna veiða því heildarendurheimtur eru ekki nema 15%. Áhugasamir geta fundið grein um þetta hér.

Hvernig þessi miklu afföll voru notuð sem röksemd til að draga úr veiðum má sjá í eftirfarandi klausu, sem er tekin úr bók Jóns Jónssonar, "Hafrannsóknir við Ísland", II bd:

Áhrif veiðanna á þorskstofninn koma einnig vel fram á mynd 70, sem sýnir hrygningartíðni þorsks við Ísland 1930-1974. Byggt á meðalfjölda fiska í hverjum gotflokki var reiknað hve oft hver einstaklingur hefði hrygnt að jafnaði, og má segja að þetta sé einskonar mat á afkastagetu stofnsins, mið-að við sama fjölda fiska. Árin 1946-1949, þegar stofninn hafði notið minni sóknar stríðsáranna, hrygndi hver fiskur að meðaltali 2.5 sinnum á ævinni, en með vaxandi sókn fór þessi tala sílækkandi og var komin niður í 1.2 á tímabilinu 1965-1969. Varðandi umræður um ástand þorskstofnsins við Ísland, sagði bókarhöfundur stundum við Breta og aðra, að þorskstofninn nálgaðist óðum laxinn: hrygna einu sinni og deyja svo.

Hver einstaklingur lét þannig æ minna af mörkum til viðhalds stofninum, og afkastageta hrygningarstofnsins var því stórlega skert. Þetta hafði í för með sér, að veiðin byggðist á æ yngri fiski, og af þeim sökum var hætt við að sveiflur þær í stærð stofnsins, sem missterkir árgangar valda, yrðu tilfinnanlegri en áður. Þegar hver einstaklingur hefur einungis færi á að auka kyn sitt einu sinn á ævinni, má lítið út af bera, svo að framlag hans til viðhalds stofninum bregðist ekki.

I greinargerð sinni 1966 sem áður er getið segir höfundur (bls. 60-61): Við okkur blasir því sú kalda staðreynd, að meira er tekið úr þorskstofninum en hann virðist þola. Við getum því ekki gert ráð fyrir að auka heildarþorsk-veiðina frá því sem nú er; það geta þó komið nýir og sterkir árgangar eða sterkar göngur frá Grænlandi, sem geta aukið veiðina eitthvað í bili, en sé litið á þetta til langs tíma, virðist útilokað, að stofninn geti skilað af sér meira aflamagni, og verði sóknin enn aukin, má búast við minnkandi afla á bát og síðan minnkandi heildarafla."

Það var nú deginum ljósara að frekari aðgerða var þörf til verndunar þorskstofninum og þá sérstaklega ungfisksins er óx upp í kalda sjónum. A fundi Norðaustur-Atlantshafsnefndarinnar 1967 lagði því íslenska sendinefndin fram tillögu um lokun ákveðins svæðis út af Norður- og Austur-landi. Má segja að hér hafi að nokkru leyti verið um að ræða framhald af hugmyndinni um lokun Faxaflóa.

Ályktunin sem er dregin í þessu síðustu setningum eru vægast sagt einkennileg: Stóri fiskurinn var að koma til hrygningar aðallega í fyrsta sinn. Jón Jónsson mældi dánartöluna í þeim fiski mjög háa, "hrygna einu sinni og deyja svo", eins og hann sagði. Svo leggur hann til að friða ungfisk fyrir Norðurlandi! - Það hefur engin áhrif á afföll í hrygningarfiski.

En hvernig skyldu málin standa nú eftir að hefðbundn vertíð hefur nær lagst niður og sókn í hrygningarfisk ekki svipur hjá sjón frá því sem þáður var?

Kristinn Pétursson á Bakkafirði reyndi í 4 ár að fá Hafró til að endurtaka þessar mælingar en hafði ekki árangur sem erfiði, fyrr en hann atti Árna Matt sjávarútvegsráðherra á stofnunina. Þeir gerðu þetta með hangandi hendi og fundu að hrygningartíðnin væri 1,5, en sýnin hefðu verið fá og niðurstaðan því óviss.

Auðvitað, þetta má ekki fréttast. Fyrr skal þorskinum "hent" en að Hafró gefi sig.

Ég fór í róður um daginn og fékk í soðið nokkur eyruggabein, en 1-2 klumbur af svo stórum þorski er heil dásamleg máltíð fyrir einn mann. Mjög auðvelt er að sjá árhringi og gotbauga í beininu með því að bera það upp að ljósinu, en ekki er hægt að lesa aldurinn því miðjan er ógagnsæ. Á myndinni, sem hér fylgir má sjá einn gotbaug, þessi meters langi fiskur var að koma í fyrsta sinn til hrygningar. Skoðun á fleiri beinum sýndi svipað, 1-2, mest 3 gotbauga. 

Þetta er svona alþýðurannsókn, sem auðvelt er að framkvæma - þó Hafró nenni því ekki.

Fiskveiðistjórn - vöxtur sjávarfiska er háður þéttleika

Vöxtur fiska ræðst ekki einungis af þeirri fæðu sem er fyrir hendi hverju sinni, það skiptir máli hve margir þurfa að deila henni á milli sín. Flest silungsvötn eru það sem kallað er ofsetin, fiskur þrífst ekki sem skyldi vegna þess hve margir þeir eru. Þetta má laga með grisjun, veiða mikið og ef vatnið er ekki of stórt kemur árangurinn fljótt í ljós. Fiskurinn stækkar og fitnar.

Til þess að viðhalda ástandinu verður að halda áfram að veiða mikið, sérstaklega af smáfiski. Reynslan hefur sýnt að þegar farið er að grisja vötn eykst nýliðun verulega. Þetta má skýra með því að þegar einstaklingarnir fá meiri fæðu fer hún ekki eingöngu í vöxt heldur einnig í aukna framleiðslu á ungviði. Smáfiskarnir, sílin, fá nú meira af mat og komast betur áfram í lífinu.

Því hefur löngum verið haldið fram af þeim, sem stjórna hér nýtingu, sjávarfiska að þessi lögmál gildi ekki í sjó. Stefnan hefur verið að draga úr veiðum á flestum tegundum til þess að geta veitt meira seinna, menn hafa talið að vandamál fiskveiðanna væri ofveiði. Árangurinn hefur látið á sér standa, þoirskafli hefur minnkað verulega, þyngd þorsks eftir aldri hefur verið í lágmarki lengi og beðið hefur verið eftir góðri nýliðun í tæp 30 ár. Þetta er í fullkomnu samræmi við reynsluna úr vötnunum, en einhvern veginn vilja þeir sem ráða ferðinni ekki horfast í augu við það. En víst er að nýliðun eykst ekki þótt reynt sé að auka hrygningu með friðun hrygningarfiska á vertíðinni. Það er rökrétt því reynslan sýnir að það er ekki pláss fyrir ungviði í fiskstofni, sem býr við fæðuskort.

En vísindamenn vissu betur hér áður fyrr. Í "Fiskunum" , sem komu út 1926 segir Bjarni Sæmundsson frá því að kolinn vaxi ekki sé stofninn of þéttur. Gefum Bjarna orðið:

Aldur skarkolans og annara fiska af flyðrurættinni, má best sjá á kvörnunum. Vöxtur hans og þroski er, eins og margra annara fiska, æði ólíkur, eftir því hvar er, og hefir hitinn þar mikil áhrif : hann er seinn i köldum sjó, en örvast með hitanum. Skarkolar úr Barentshafi hafa t. d. verið fluttir suður í Norðursjó, mældir og merktir og slept þar og sýnt miklu örari vöxt, endurveiddir. Eins hefir verið sýnt hér við land, með merkingu, að hann vex tvöfalt hraðara i hlýja, en í kalda sjónum, Einnig hefir fæðan mikið að segja.

Það getur stundum farið svo, að meira safnist saman af ungviði á einhverju svæði, en það, að fæða verði nægileg; kemur þá kyrkingur i stóðið, svo að það vex mjög seint og þrifst illa; en fiskurinn er mjög staðbundinn á þessu reki og leitar lítið burtu, i betra "haglendi". En ef menn veiða hann og flytja þangað, sem betra er, braggast hann fljótt og stækkar.

Þetta hafa Danir fært sér í nyt síðan um síðustu aldamót; þeir hafa tekið skarkolaseiði í stórhópum af óhentugum svæðum í Limafirði, og flutt þau á betri svæði i firðinum og fengið ómakið margborgað, eins og áður er sagt frá.

Þannig var það.....

Fær skynsemin að taka völdin af græðginni?

Virkjað var í Elliðaám og Sogi til þess að lýsa Íslendingum út úr myrkrinu. Þessar virkjanir hafa allar mikil neikvæð áhrif á laxastofna og urriðastofninn í Þingvallavatni. Virkjanahugmyndir í dag ganga hins vegar út á að selja útlendingum rafmagn og fá smá vinnu meðan verið er að reisa orkuverin. Við erum ekki að virkja fyrir okkur sjálfa, ó nei.

Það er ekki aðeins að laxastofnum verði ógnað, verði virkjanir í Þjórsá að veruleika, heldur munu laxveiðar leggjast af. Heimamenn hafa stundað netaveiði í Þjórsá í meira en 100 ár og laxinn verið gott búsílag. Engar stangveiðar hafa verið stundaðar enda áin einn drullugormur og óveiðanleg með stöng.

Áhrifin á laxastofninn eru að virkjanir hindra og tefja göngu hans upp fyrir virkjanir og seiðin drepist í vélunum á leið sinni til sjávar. Laxastigar myndu virka mjög illa vegna þess að skyggnið er það lítið, örfáir sentimetrar, að vafasamt er að laxinn finni stigann. Við það bætist að vatnsmagn í stiganum yrði sennilega ekki nema þúsundasti partur af heildarrennslinu. Þar sem fyrirhugaðar virkjanir eru þrjár, eru hverfandi líkur á að hann komist alla leið.

Áætlað er að gera "seiðaveitur", sem beini seiðunum fram hjá inntaki í vélarnar. Þetta lítur vel út á pappír en hefur alls staðar reynst erfitt og virkað illa, en nú er haldið fram að aðferðirnar hafi batnað. Má vera, en þær eru sennilega ónothæfar í jökulgormi Þjórsár. Skyggni er ekkert svo varla er hægt að nota sjónrænar stýringar. Oftast gefast menn upp á svona tilraunum, þær virka ekki, en þá er það orðið of seint: Það er búið að virkja.

Ein mótvægisaðgerð, sem stungið hefur verið upp á er að hætta netaveiðinni, taka hlunnindin af jörðunum, svo fleiri laxar komist fram hjá virkjununum í þeirri von að seiðabúskapurinn aukist, til mótvægis við þau sem drepast í vélunum. Engin líkindi eru á að aukinn hrygningarstofn myndi auka seiðaframleiðslu, fremur hið gagnstæða. Það hefur berlega komið í ljós í veiða-sleppa fiflaganginum.

Sú aðgerð, að hætta netaveiðum, myndi þýða að laxveiðar legðust af og til hvers þá allt þetta brölt? Ekki verður þarna stangveiði, hugmyndir Orra Vigfússonar um að hreinsa Þjórsá af leirnum eru hrein fásinna og stangveiðimenn hafa nóg af sprænum að leika sér í. 

Vonandi fær skynsemin að ráða því að Þjórsá verði látin í friði.

Engar virkjanir í neðri Þjórsá

Viðurkenning erlendis frá: Settur á topp 100 lista í sjávarútvegsmálum

Blaðamenn fréttaveitunnar IntraFish Media, sem gefur út fjölmörg blöð og tímarit á sjávarútvegssviði, völdu nýlega 100 áhrifamestu einstaklinga heimsins í sjávarútvegi. - Ég verð að játa að ég hrökk aðeins við þegar ég sá að ég var á listanum, í sæti nr. 98. 

Skýringin var: Einn af mjög fáum vísindamönnum sem gagnrýnt hefur ríkjandi stefnu Íslendinga við stjórn fiskveiða og hefur skoðanir, sem hafa kveikt mikla umræðu.

Greinilegt er að erlendir blaðamenn fylgjast betur með gagnrýnni umræðu í fiskifræði en kollegar þeirra hér heima. Ég hef oft verið í viðtölum í þeirra pressu frá árinu 2003, skrifað greinar og flutt fyrirlestra í mörgum löndum um meinbugi á ríkjandi skoðunum í fiskifræði og reynsluna af kvótakerfi Íslendinga s.l. 27 ár.

Hér á landi ríkir algjör þöggun málefnalegalegrar gagnrýni um stjórn fiskveiða, bæði hinn fræðilega grundvöll, hvort yfirleitt sé unnt að byggja upp fiskstofna með því að draga úr veiðum, og hvort stjórnun á afla einstakra tegunda sé haghvæm, þar sem fiskurinn virðist ekki vita hvort viðkomandi veiðarfæri megi veiða hann. Lendi hann í veiðarfæri þeirra sem ekki hafi kvóta, er honum hent aftur í sjóinn þar sem aðrir sjávarbúar éta hræið.

Fjölmiðlar hér tala aldrei orðið við gagnrýnendur, en Hafró og valdhafarnir fá að skrúfa frá sínum krönum án nokkurra gagnrýninna spurninga.