Færeyskir fiskifræðingar missa af lestinni -einu sinni enn

Birt í jólablaði Brimfaxa, tímariti Landssambands smábátaeigenda 2. tbl 2019

Það hefur verið- landburður af þorski og ýsu í Færeyjum sl 2 ár, en heildaraflinn er ekki mikill vegna þess að flotinn hefur minnkað um helming sl. 10 ár og fiskidögum fækkað úr 40 þús. í 16 þús. Þessa dagana er ástandið við Færeyjar í hæsta máta óvenjulegt og ótrúlegt.

Með haustinu fór mikið af þorski að ganga inn á grunnslóðina, inn í firðina og upp að bryggjum til að leita að mat. Stór torfa af grindhoruðum þorski var mynduð við bryggjuna í Sörvogi og bátar fylltu sig í höfninni í Vestmanna. Gömul hjón fóru út á árabát í Kollafirði og fylltu bátinn af þokkalegum fiski en í maga hans var smáfiskur öldósir og rottur.

En krókabátarnir undir 15 tonnum eru búnir með dagana sína og liggja bundnir við bryggju, fram á næsta ár, fari svo fram sem horfir.

Þetta á sér nokkra forsögu: Fyrst má telja að ég flutti erindi á ráðstefnu í Runavík í Færeyjum haustið 2016 og rakti þá m.a. hvernig þorskurinn hefði fallið úr hungri vegna vanveiði frá árinu 2003. Þá hélt yfirsérfræðingurinn á Fiskirannsóknastofunni því fram að þorskstofninn við Færeyjar hefði aldrei í sögunni verið minni en einmitt þetta ráðstefnuhaust.

Í júni 2017 þegar ráðgjöfin kom frá sérfræðingunum um veiðar 2018 höfðu línu- og færabátar verið í mokfiski í lengri tíma. Ráðgjöfin var ekki bjartsýn en þar sagði m.a.

"Ýsustofninn hefur aldrei verið minni en nú en vísbending er um að 2015 árgangurinn sé sæmilegur og að 2016 árgangurinn góður. Ef smáýsan fær að bætast við stofninn fer stofninn vonandi vaxandi næsta ár. Þorskstofninn er einnig slakur og verið í lágmarki frá 2005. Nýliðun hefur heldur lagast og 2016 árgangurinn er heldur betri en þeir á undan en mælist þó undir meðaltali og horfur ekki góðar. Mælt er með því að dregið verði úr sókn"

Í ráðgjöfinni ári seinna, fyrir árið 2019, sagði að eftir margra ára lélega nýliðun í þorski og ýsu væri kominn viðsnúningur. Nýliðun hefði batnað og mælingar sýndu að 2016 árgangar beggja tegunda væru yfir meðallagi og 2017 árgangar væru vel yfir meðallagi og stofnarnir væru í vexti. Fæðuástand hefði verið sérlega gott árið 2017 og fiskurinn vel haldinn af sandsíli. Árið 2018 var síli í fiskmögum fram eftir vori en minnkaði svo mikið í ágúst. Sílaskorturinn veldur því að fiskurinn fer að taka betur á krókinn en þegar hann hafði nóg að éta segja fiskifræðingarnir.

Þarna hefði nú einhver mátt fara að hugsa sinn gang, sílið upp étið. En svo var ekki því í ráðgjöfinni sagði að það bæri að draga úr sókn, fækka fiskidögum enda hefðu þeir ekki allir verið notaðir en það var á tíma fiskleysis þegar tók því ekki að fara á sjó. Þetta þýddi 40% niðurskurð.

Auk þess leggja þeir til að dögum verði fækkað 2019 um 30% hjá öllum skipaflokkum miðað við árin 16/17 og er það rökstutt þannig að aflabrögðin verði betri á önglaveiðum vegna þess að fiskurinn sé hungraður eftir að sandsílastofninn sé nær horfinn (upp étinn, aths. höfundar). Og til þess að vernda uppvaxandi ungviði þorsks og ýsu er lagt til að vernda smáfiskaslóðir. Þá þarf varla fram að lagt er til bann við þorskveiðum á Færeyjabanka eins og sl. 20 ár þó nóg sé þar af öðrum tegundum, og vitað að botninn er teppalagður með skötu.

Ekki er laust við að kalt vatn renni niður eftir bakinu á manni við svona ráðgjöf og er þó höfundur ýmsu vanur í þeim efnum. Sprenging í nýliðun 2 ár í röð enda fæðuástan gott, sandsílið étið upp af ört vaxandi fiskstofnum á rúmu ári og fiskurinn orðinn hungraður, þá skal draga saman sóknina og friða smáfisk!

Og skellurinn kom strax árið eftir því eftir ralltúrinn í ágúst sl. sagði:

Niðurstöður úr ágústrallinu benda til þess að hin mikla þorsk- og ýsugegnd hafi snúist við og stofnarnir séu á niðurleið þó mikið sé af báðum tegundum. Það jákvæða er að mikið er af smáþorski. Færðrannsóknir sýndu að mjög lítið var af sandsíli og krabbadýrum við botn. Vegna þessa voru bæði þorskur og ýsa mjög horuð. Þorskur á venjulegri línuslóð var jafn horaður og hann var árið 2003, sem var versta holdafarið síðan mælingar hófust árið 1996. Þetta er aðal ástæðan fyrir góðum línuafla þorsks því þorskur tekur beituna vel þegar hin náttúrulega fæða bregst (er upp étin, aths. höfundar).

Ég man vel eftir árinu 2003. Þá var ég við ráðgjöf í Færeyjum, sá hvað þorskurinn var orðinn horaður og lagði því til 15% sóknaraukningu, þorði ekki að fara hærra.

Sagði að minnkandi þorskveiði væri ekki vegna ofveiði, eins og haldið var fram af færeysku Fiskirannsóknastofunni og ICES, heldur væri um að kenna hungri, veiðarnar hefðu ekki náð að halda aftur af fjölgun stofnsins og hann væri að éta sig út á gaddinn. Það var ekki farið eftir ráði mínu og afleiðingin varð 12 ára niðursveifla.

Núna eru fræðingar og stjórnmálamenn búnir að gera þetta aftur. Þorskurinn er að drepast úr hungri og það er eins víst og nótt fylgir degi að stofninn hrynur. Fyrir þessa vitleysu fiskifræðinganna tapast milljarða afli með öllu sem því fylgir. Litlar líkur eru á að þeim verði hegnt fyrir þetta, til þess eru stjórnmálamenn of miklir aumingar. En reyndar stendur til að verðlauna þá með nýju rannsóknaskipi!

Léleg laxagengd 2019 og mögulegar skýringar.

Laxagengd var með minnsta móti þetta sumar. Ekki bætti úr skák að ekki kom dropi úr lofti S-og V-lands í margar vikur og ár allt að því þornuðu upp. Þessi lélega laxagegnd hafði nú gert boð á undan sér því ég sá ástæðu til að skrifaeftirfarandi í rannsóknaskýrslu um Leirvogsá haustið 2017:

"Veturinn einkenndist af miklu vatnafari. Ekki er vatnsmælir í Leirvogsá en gögn úr Elliðaám og Korpu sýna þetta. Mikið fannst af smáseiðum en lítill efniviður fannst í gönguseiði ársins 2018, sem eiga að skila sér 2019".

Nánar sagði í skýrslunni: Mikið vatn var í ám SV lands veturinn 2016 og langt fram eftir vori 2017. Ár voru auðar og hefur þetta væntanlega kostað mikla orku fyrir seiðin í ánum. Rennslið í Elliðaám var 15 m³ mest allan veturinn og hitinn 3-4 °C. Rennsli í Hólmsá við Gunnarshólma var lengstum 6- 8 m³ en í venjulegu árferði er það 1-3 m³ að vetri til. Mikið fannst af sumargömlum og eins árs seiðum í Leirvogsá, en einungis eitt 2 ára seiði. Sé þetta marktækt verður lítið um gönguseiði, sem fara munu út vorið 2018. Líklega stafa þessi afföll á stórum seiðum af hinu óvenjulega vatnafari veturinn 2016-17, mjög mikið vatn og "hlý" íslaus á. Þá þurfa seiðin að eyða mikilli orku. Besta vetrarástandið eru frostavetur þar sem lítið þarf þá að hafa fyrir lífinu undir ísnum. Gera má ráð fyrir þessi óvenjulegi vetur hafi einnig leitt til affalla á verðandi gönguseiðum vorið 2017.

Þetta er einn þáttur í skýringunni en fleira getur komið til. Í hafbeitaránum, Rangánum og Breiðdalsá, sem eru óháðar náttúrulegri framleiðslu, féll aflinn einnig mikið. Hér liggur makríllinn undir grun en hann bæði étur og afétur laxaseiði.

Hafró hafði aðrar skýringar:

1. Þeir sögðu að hrygningarárgangur 2014, sem gaf klakið 2015, hafi verið mjög lítill og seiðaárgangurinn alltaf mælst lítill. Þessi lax á að ganga sem smálax í sumar. Mælingar á stofninum, sem nú á að bera uppi veiðina á Vesturlandi hafi aldrei gefið tilefni til bjartsýni með veiðina í ár fullyrðir Hafró.

2. Þessu til viðbótar hafi vorið (2018) verið kalt og það hafi áhrif á afkomuna.

Hafró sá svo ástæðu til þess að senda út eftirfarandi áskorun til veiðifélaga og stangveiðimanna í júlí:

"Miðað við núverandi aðstæður er ljóst að hrygningarstofnar haustsins verða með minnsta móti og hvetur Hafrannsóknastofnun veiðimenn og veiðiréttarhafa til að gæta hófs við veiðar og sleppa sem allra flestum löxum sem veiðast til að hrygningarstofn haustsins verði sem stærstur. Annars er hætta á að sá seiðaárgangur sem undan þeim kemur verði einnig smár og veiðiþol laxastofna minnki enn frekar."

Þessar tilgátur Hafró standast ekki skoðun.

Stofnunin sagði að hrygningarstofn 2014 hafi verið það lítill að hann hafi valdið seiðaskorti en birti engin gögn máli sínu til stuðnings. Ég stundaði rannsóknir í 3 ám V- og NV- lands á árunum 2012-17. Ekki varð þar vart við neinn skort seiða úr klaki 2015 (0+) eða eins árs seiða árið 2016 (1+).

Hér má sjá niðurstöður seiðamælinga í Laxá á Ásum, Leirvogsá og Haffjarðará 2012-2017. Bláa línan sýnir niðurstöður árgangsins sem lagður var sem hrogn í lélega laxveiðiárinu 2014. Sýndur er fjöldi veiddra 0+ seiða/ 100 m² og fjölda 1+ seiða árið eftir. Ekki er nokkur leið að sjá að sjá að 2015 árgangurinn sé eftirbátur annarra árganga. Þá ber þess að gæta að vorið 2015 var mjög kalt, en þá koma 0+ seiðin seinna upp úr mölinni og mælast því færri en í eðlilegu árferði.

Kalt vor?

Sérfræðingur Hafró sagði að vorið (2018) hefði verið kalt og það hefði haft áhrif á afkomuna. Mælikvarði kalds vors er hitinn í ánum. Síritandi hitamælir í Leirvogsá sýndi að hitinn var óvenju hár í apríl. Maí hitinn var svipaður og í meðalári og fór ekki að lækka fyrr en 1-2 viku í júní en þá hafa seiðin tekið út sinn gönguþroska og flest farin til sjávar. Í Laxá á Ásum var hitinn svipaður og 2016 en hærri en kalda árið 2015. Þar fór ekki að kólna fyrr en þriðju viku í júní, þá eru seiðin flest gengin til sjávar. Tilgátan um að kalt vor hafi valdið tjóni stenst því ekki skoðun og er að mínu mati röng.

 

 

Vikulegur meðalhiti í Leirvogsá 2016-2018. Apríl var óvenju hlýr maí eðlilegur en svo fór að kólna viku af júní vegna úrkomu og sólarleysis. 

 

 

 

 

 

 

Vikulegur meðalhiti í Laxá á Ásum 2015, 2016 og 2018. Maí er kaldari en hann var 2016 en hlýrri en hann var 2015. Ekki fór að kólna fyrr en þriðju viku í júní en þá eru seiðin gengin úr ánum.

 

Stækka hrygningarstofninn?

Tilmælin um að sleppa sem mestu af fiski til að hrygningarstofninn verði sem stærstur bera merki um vanþekkingu og þau trúarbrögð að fleiri hrogn gefi meiri nýliðun.

Sýnt hefur verið fram á að hæfileg hrygning gefur betri árangur en of mikil hrygning. Þetta skýrist af því að þegar of mikið er af seiðum verður mikil samkeppni sem veldur hægum vexti og miklum afföllum. Einn mælikvarði á stærð hrygningarstofnsins er lengd 0 grúppu seiða, og reyndar fleiri aldursflokka, að hausti.

Vöxtur er þéttleikaháður og stærð seiða að hausti er því mælikvarði á stærð hrygningarstofnsins. Þegar vart verður við nýklakin seiði í júlí (S-lands) eru þau um 3 cm en þau vaxa hægt og í flestum ám ná þau varla 4 cm fyrir haustið.

Í Leirvogsá er meðallengd 0+ seiða á fiskgenga hlutanum fyrir neðan Tröllafoss 3.7 cm og 0.5 g. Þar er hrygningarstofninn á að giska 10-15 hrygnur/km.

Ofan við Tröllafoss var sleppt 11 hrygnum í fyrra og 7 hrygnum í hitteðfyrra á 3 km kafla. Það svarar til 2-3 hrygna/km. Þar eru 0+ seiðin 5.4 cm og 1.5 g, þrisvar sinnum þyngri en á fiskgenga hlutanum fyrir neðan fossinn. Fjöldi seiða á botnflöt var svipaður ofan og neðan við Tröllafoss, 50-200 seiði /100 m², en lífþyngd meiri ofan fossins vegna þess að seiðin voru miklu stærri.

Trúarbrögð í veiðiráðgjöf

Veiðisókn í laxveiðiám hefur minnkað mjög mikið frá því sem hún var fyrir 15-20 árum. Maðkaveiði hefur víðast verið lögð af, en menn muna enn þann tíma þegar eftirsókn var að komast í veiði eftir fluguveiðitíma útlendinga. Þá komu iðulega 3-400 laxa holl og engu var sleppt. Nú er um og yfir 80% laxa sleppt, og öllum sem eru stærri en 70 cm. Vekur það upp þá spurningu hvort öll þessi friðun í nafni laxaræktar sé ekki að valda því að veiðin fari minnkandi. Víst er að þar sem mestu er sleppt eykst ekki veiðin þótt laxar séu "veiddir" oftar en einu sinni.

En veiðiráðgjafarnir á Hafró eru ekki að huga að þessu. Þeir eru alveg fastir í trúarbrögðunum, veiða minna núna til að geta veitt meira seinna.

 

Opið bréf til sjávarútvegsráðherra frá Sveinbirni Jónssyni. Grein úr Morgunblaðinu 2. júlí 2019

Sjávarútvegsráðherra vill svör frá vísindamönnum um hvað tefji uppbyggingu fiskistofna við Ísland. Hann telur vænlegt að leita til manna sem hafa fengið að ráða einu og öllu um nýtingu fiskistofna við Ísland í um þrjá áratugi. Hann telur að auka þurfi fé til rannsókna þessara sömu manna til að auðvelda þeim svörin. Er ekki allt í lagi, Kristján minn? Ég er nokkuð viss um að aukið fjármagn til Hafrannsóknastofnunar verður eingöngu nýtt til að leita að afsökunum fyrir því að ekki gengur betur en raun ber vitni. Ég er líka nokkuð viss um að þær afsakanir sem finnast verða falskar og marklausar því aðalástæðan fyrir slakri nýliðun er stofnunin sjálf. Þrír áratugir af þrotlausri uppbyggingu þorskstofnsins undir handleiðslu Hafrannsóknastofnunar hafa skilað litlu og orkusóun lífríkisins hefur farið ört vaxandi síðustu tvo áratugina. Fjögurra milljóna tonna þorskafli hefur verið hafður af þjóðinni með smáfiskavernd og aflareglu sem tryggir verulega vannýtingu. Fæðustofnar eru étnir niður í rót og verða varla nýtanlegir til veiða meðan stofnunin fær að halda áfram þessari glórulausu tilraun sinni. Heildarkostnaðurinn er orðinn ómetanlegur, heldur áfram að aukast og verður ekki endurheimtur nema að litlu, því hann er að mestu gufaður upp í orkusóun og lífsbaráttu í lífríkinu og verður aldrei kolefnisjafnaður með örlitlum olíusparnaði togaraflotans eins og málsvarar hans vilja halda fram í glansmyndaáróðri sínum.

Þarf ég að halda áfram með þennan hörmulega vitnisburð? Ef skógarbóndi léti undir höfuð leggjast að grisja skóginn fyrir nýjum vexti er ég nokkuð viss um að flestir sæju mistök hans. Ef bóndi léti undir höfuð leggjast að slátra í samræmi við fóður og beitarland væri vandi hans öllum augljós og hann mundi á endanum lenda í fangelsi fyrir slæma meðferð á dýrum sínum. Hvers vegna þurfa hámenntaðir vísindamenn 30 ára tilraun til að átta sig á að lögmál hafsins eru þau sömu? Allir fiskistofnar sem lifa í návígi við þessa glorhungruðu orkusugu sem þorskstofninn okkar er orðinn eiga undir högg að sækja. Sama má segja um nýliðunarhluta þorskstofnsins sjálfs. Þrátt fyrir margar ágætar hrygningar síðustu tvo áratugina hefur smáfiskaverndin tryggt lítinn árangur í nýliðun. Það sparar nefnilega ekki síður orku að grisja fyrir vexti ungfiska og minnka afrán á þeim af næstu árgöngum fyrir ofan.

Ef sjávarútvegsráðherra léti bera saman þá lífrænu orku sem liggur að baki núverandi þorskafla og þá orku sem lá að baki helmingi meiri þorskafla fyrir 30-40 árum geri ég ráð fyrir að samanburðurinn yrði u.þ.b. á pari. Þá er ekki talin með sú viðbótar orka sem fer í að halda uppi stærri stofni til að geta veitt eldri fisk. Getur verið að draumurinn um 1920 nýliðaárganginn, sem líklega stafaði af náttúrulegri grisjun áranna á undan, sé þess virði að halda þessari vitleysu áfram í 30 ár í viðbót? Er ekki kominn tími til að ,,umhverfisjafna" þessa dýrustu stofnun Íslandssögunar Kristján Þór Júlíusson?       Virðingarfyllst.

Brostnar vonir, þorskstofninn farinn að dragast saman

Niðurstöður úr vorralli Hafró eru ekki upplífgandi. Vísitala þorsksins minnkaði annað árið í röð. Hafrómenn eru þó keikir og benda á að hún sé hærri nú en hún var 1985-2011. Aflaheimildir í þorski voru ekki skornar í fyrra, því þá notuðu menn tölur úr haustrallinu ári fyrr til að toga upp vísitöluna. Það er ekki hægt núna því vísitalan snarlækkaði í síðasta haustralli. Fróðlegt verður að sjá hvaða brögðum menn beita til að koma í veg fyrir niðurskurð í þorskafla.

Vísitala ýsu lækkaði líka og vísitala ufsa lækkaði verulega svo vitnað sé beint í skýrsluna en ufsastofninn minnkar mikið þrátt fyrir að miklu minna hafi verið veitt úr stofninum en ráðgjöfin gerði ráð fyrir. Þá er nýliðun þorsks ekki beysin, árgangur 2016 lélegur en sá frá 2017 virðist (ennþá) nærri meðallagi. Samt hefur hrygningarstofn þorsks verið risastór í mörg ár eða síðan makríllinn kom inn í lögsöguna og fóður varð til handa stórum fiski eftir hrygningu.

Þegar verkefnastjóri togararallsins, fiskifræðingur, var spurður hvort ekki hefði mátt vænta betri nýliðunar hjá sterkum þorskstofni heldur en raun hefur verið síðustu ár svaraði hann að það hafi í sjálfu sér ekki verið verkefni þessa leiðangurs að meta samband hrygningarstofns og nýliðunar."Það virðist hafa vera mikil hrygning í gangi og því er ekki að neita að við hefðum viljað sjá þennan stóra hrygningarstofn skila meiri nýliðun. Hún hefur ekki verið í réttu hlutfalli við stærð hrygningarstofnsins, sem segir manni þá að einhverjir aðrir þættir hafa áhrif á árgangastærð. Á næstu árum verður væntanlega lögð aukin áhersla á rannsóknir á nýliðun til að reyna að átta sig betur á stöðunni," segir verkefnisstjórinn.

Það blasir við og hefur gert lengi að ekki er líffræðilegur grundvöllur fyrir fiskveiðistefnu Hafró. Margir fræðimenn hafa gagnrýnt það sem kallast veljandi veiðar, veiða stærsta og besta fiskinn en forðast að veiða þá smærri, nokkuð sem leiðir til hungurs og vanþrifa hjá smáfiski. Niðurstöður stofnmælinga nú sýna að 1–5 ára þorskur er horaður og á það einkum við 4 ára gamlan fisk. Gefa þær niðurstöður ekki augljóslega til kynna að auka beri sóknina í smáfisk? Hjá mörgum þorskstofnum hefur verið sýnt fram á að öfugt samband er milli hrygningarstofns og nýliðunar, sem má þá skýra þannig að þegar hrygningarstofninn er stór, og þar með heildarstofninn, þá er ekki pláss fyrir meiri ungfisk. Þannig komu tveir stærstu árgangar í seinni tíð, 1983 og 1984 undan litlum hrygningarstofni, sem var um 140 þús. tonn, en nú er hrygningarstofninn nær fjórfaldur á við það og er að gefa sáralitla nýliðun. Enda sagði leiðangursstjórinn að menn yrðu að "reyna að átta sig betur á stöðunni".

 

Þessi aðferðafræði, að byggja upp stærri þorskstofn til að unnt verði að veiða meira hefur gersamlega brugðist. Lagt var á stað með að væri ráðgjöf Hafró fylgt yrði unnt að veiða 500 þús tonn af þorski árlega. Það hefur heldur betur brugðist, nú erum við að slefa upp í 260 þús. tonn og líkur eru á því að aflinn verði skorinn niður í vor, verði 20% aflareglunni fylgt, en allar líkur eru á því, en hún virðist háð alþjóða samningum því Hafró er ekki sjálfstæð og þarf að bera allt undir ICES.

Þessi regla, að veiða minna en við gerðum áratugum saman, að taka nú 20% úr stofninum í stað 35% áður, hefur þýtt að þorskaflinn hefur áratugum saman verið um 200 þús tonnum minni á hverju ári en hann hefði getað verið. Svo eru menn að gera veður út af tapaðri loðnuvertíð, sem stafar m.a. af allt of stórum þorskstofni. Loðnan er nefnilega aðalfæða þorsksins á grunnslóð fyrir norðan tvö fyrstu æfiár hennar.

Hér má sjá samband hrygningarstofns og nýliðunar frá árinu 1964.

Tímabilið 1964-1985 er meðalnýliðun um 220 milljónir 3 ára fiska, en frá 1986 er hún aðeins 140 milljónir fiska að meðaltali á ári. Þrátt fyrir gríðarlega stækkun hrygningarstofnsins frá aldamótum er nýliðun óbreytt. Tveir stærstu árgangar í seinni tíð, 1983 og 1984 komu undan litlum hrygningarstofni, sem taldi aðeins um 140 þúsund tonn, fjórðungur þess sem hann er nú. Punktalínan sýnir meðaltal tímabila. 

Birt í Morgunblaðinu 6. júní 2019.

(Þeir birtu því miður ekki myndina eða textann við hana)

Endalausar skyndilokanir, en engar rannsóknir á árangri

Þegar við höfðum náð fullum yfirráðum yfir landhelginni 1976 var sú stefna tekin upp að draga úr sókn í smáfisk til að hann mætti stækka og gefa meiri afla seinna. Miðað var við að létta sem mest á sókn í þriggja ára þorsk. Það var gert með því að stækka möskva í trollpoka úr 120 í 155 mm og loka svæðum, þar sem mikið var um smáfisk, í tiltekinn tíma. Þetta voru kallaðar skyndilokanir og stóðu yfirleitt í eina viku.

Þessar aðgerðir höfðu mikil áhrif á aldursamsetningu aflans. Á árunum 1971-1975, þegar möskvastærð í botnvörpum hér við land var 120 mm var landað 20,7 milljónum þriggja ára þorski að meðaltali á ári. Árin 1977-1981 en þá var möskvastærð 155 mm, var árlegur meðalfjöldi landaðra þriggja ára þorska einungis 4.4 milljónir, hafði minnkað um nær 80%. Hafrómenn voru mjög ánægðir með þessa þróun.

Í kjölfarið fór að draga úr vexti þorsks þannig að 1983 var þorskurinn ári lengur að ná fjórum kílóum og 7 ára þorskar voru nær tveimur kílóum léttari 1983 en þeir voru 1979. Þar sem gera má ráð fyrir auknum afföllum með hægari vexti var ekki að undra þótt afli hefði verið orðið tregur. Ég og fleiri skýrðu þetta með því að fæðubúrið hefði ekki þolað þá stækkun stofnsins sem varð vegna samdráttar í afla á smáfiski og reyndar mikilla takmarkana á þorskveiðum. Hafró keypti ekki þessa skýringu, taldi þetta hafa verið ofveiði og lagði til mikinn samdrátt í veiðum og kvótakerfið varð til.

Þarna hefðu menn átt að staldra við og skoða rækilega hvort rétt hefði verið rétt gera þessar róttæku breytingar á sókn í þorskinn. En það var ekki gert heldur var hert á. Skyndilokanir og smáfiskavernd héldu áfram og smám sama tíndust fleiri tegundir inn í kerfið, ýsa og ufsi t.d. Og nú, 43 árum seinna, er þetta kerfi enn við lýði nánast óbreytt, nema lokanir nú standa í tvær vikur og svo bætast við reglugerðalokanir, þegar svæðum er lokað til lengri tíma.

Í apríl s.l. birti Atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytið drög að reglugerð um tímabundnar lokanir á veiðisvæðum á grunnslóð við Ísland til umsagnar og var gefinn 6 daga frestur til að senda inn athugasemdir. Samkvæmt reglugerðinni er lagt til að 16 veiðisvæðum verði lokað tímabundið til tveggja til þriggja ára.

Settur hafði verið upp starfshópur en hann hafði m.a. lagt til að tilteknum svæðum, þar sem mest væri um skyndilokanir eða smáfisk, yrði lokað með reglugerð.

Kemur nú að aðalefni þessarar greinar að spyrja þess hvort gagn hafi verið af þessari smáfiskafriðun.

Það er sláandi að árlegur þorskafli í friðunarkerfinu er um 200 þús. tonnum minni en hann var áður en gripið var til annara aðgerða en útfærslu landhelginnar. Margir fræðimenn hafa gagnrýnt veljandi veiði, það að skafa stóra fiskinn ofan af stofninum, m.a. Jeppe Kolding Háskólanum í Bergen.

Starfshópurinn óskaði eftir greinargerð frá Hafrannsóknastofnun um gildi lokana veiðisvæða. Í greinargerðinni kemur m.a. fram að þrátt fyrir að langtíma lokanir veiðisvæða (friðunarsvæði) hafi verið veigamikill þáttur í stjórnkerfi fiskveiða á Íslandsmiðum í áratugi, þá er lítið um mæligögn sem staðfesta áhrif þeirra aðgerða á afrakstur fiskistofna. Það þýði samt ekki að aðgerðirnar hafi ekki skilað árangri, vilja þeir álíta.

Þó áhrif friðunaraðgerða hafi ekki verið könnuð skal þeim samt haldið áfram!

Í greinargerð Hafró má finna eftirfarandi glefsur:

"Svæðalokunum við Ísland hefur aldrei verið fylgt úr hlaði með rannsóknaáætlunum um það hvernig meta skuli áhrif aðgerðanna. Það hefur frekar verið tekið sem gefið að sú aðgerð að beina fiskiskipum frá smáfiski/hrygningarfiski hljóti að hafa jákvæð áhrif og auka afrakstur.

Rannsóknir sem gerðar hafa verið á friðunarsvæðum hafa m.a. beinst að því að meta hvað verður um þann fisk sem nýtur friðunar innan svæðanna. Merkingar á þorski á friðunarsvæðum og veiðislóð fyrir norðvestan land árin 1994-1995 þóttu benda til að svæðin kæmu að gagni sem verndarsvæði fyrir smáþorsk <55 cm."

Niðurstöður bentu til að lokun á Digranesflaki hefði haft jákvæð áhrif á ýsu og skrápflúru á Digranesflaki og í umræðukaflanum segir m.a.

"Þessi samantekt sýnr að þrátt fyrir að langtíma lokanir veiðisvæða (friðunarsvæði) hafi verið veigamikill þáttur í stjórnkerfi fiskveiða á Íslandsmiðum í áratugi, þá er lítið um mæligögn sem staðfesta áhrif þeirra aðgerða á afrakstur fiskistofna. Það þýðir samt ekki að aðgerðirnar hafi ekki skilað árangri og spyrja má: Af hverju að laga eitthvað sem ekki er bilað og sæmileg sátt er um?

Miðað við umfang og eðli botnvörpuveiða og dreifingu fiskungviðis verður að teljast mjög líklegt að sú friðunaraðgerð hafi skilað miklum árangri, þótt rannsóknir vanti.

Almennt séð virðist góð sátt ríkja um þær aðgerðir sem nú gilda um friðun hrygningarfisks, þ.e. þorsks, steinbíts, skarkola og blálöngu, en engar beinar rannsóknir hafi þó verið gerðar á áhrifum af friðun hrygningarsvæða. Með friðun er hrygningarfiskur látinn njóta vafans, enda friðun líkleg til að gefa næði til hrygningar (og umönnunar hrogna þar sem það á við). Því er mælt með því hér að friðun hrygningarsvæða verði áfram í gildi".

Hvergi í þessari greinargerð Hafró um skyndilokanir er minnst á það hvort áhrif skyndilokana geti verið neikvæð, vinni gegn ætlun sinni. Oft er lokað á smáþorsk, sem eru miklu eldri en tommustokkurinn segir til um. Má nefna Fljótagrunn og mörg svæði í Breiðafirði í þessu sambandi.

 

Árið 2005 aldursgreindi ég þorsk sem landað var í Grundarfirði en til stóð að loka veiðisvæði þar utan við með reglugerð. Skemmst er frá því að segja að smáfiskurinn sem sífellt var verið að loka á var gamall og hægvaxta. Þriggja ára þorskar voru að meðaltali 46 cm, 4 ára 47cm, 5 ára 49 cm, 6 ára 52 cm og 7 ára þorskar voru 54 cm að meðaltali. Viðmiðunarmörkin voru 55 cm! Niðurstöðurnar voru kynntar á fundi í Ólafsvík að viðstöddum fræðingum frá Hafró.

50 cm hrygna kominn á steypirinn

Ég taldi að hinn hægi vöxtur stafaði af fæðuskorti, sem væri afleiðing vanveiði. Síðar frétti ég að þessi fiskur óx ágætlega þegar hann var settur í sjókvíar og fóðraður. Þrátt fyrir svona upplýsingar hefur Hafró aldrei gefið þeim gaum en haldið áfram smáfiskafriðun í blindri trú. Friðun hrygningarfisks, allt frá 1992, er enn einn kafli en rannsóknir á árangri vantar. Og það sem einnig vantar, og alltaf er verið að bíða eftir, er nýlilðun. Þar er staðreyndin sú að fyrir kvótakerfi (1964-1984) var meðalnýliðun um 212 milljónir einstaklinga en frá 1985-2014 er hún 140 milljónir einstaklinga. Miðað er við fæðingarár árganganna. Nýjustu rallniðurstöður benda til þess að enginn góður árgangur á leiðinni. Um þetta sagði leiðangursstjóri Hafró í nýlegu blaðaviðtali:

"Það virðist hafa vera mikil hrygning í gangi og því er ekki að neita að við hefðum viljað sjá þennan stóra hrygningarstofn skila meiri nýliðun. Hún hefur ekki verið í réttu hlutfalli við stærð hrygningarstofnsins, sem segir manni þá að einhverjir aðrir þættir hafa áhrif á árgangastærð. Á næstu árum verður væntanlega lögð aukin áhersla á rannsóknir á nýliðun til að reyna að átta sig betur á stöðunni".

Þessi umfjöllun ætti að sýna að það hafi nú ekki verið neitt óðagot á mönnum í rannsóknum svona yfirleitt og fróðlegt verður að fylgjast með hvort ráðherrann samþykki þessa nýjustu lokunartillögur snillinganna.

Birt í sjómannadagsblaði Brimfaxa 2019
 

Sjálfsafrán á eldri þorski er álitið mjög lítið - að sögn ráðherrans.

Ekki virðast þeir Hafrómenn og ráðherrann hafa áhyggjur á því að þorskurinn sé að éta undan sér, aðallega séu það þeir yngstu, sem tortíma bræðrum sínum.

Þeir hafa minni áhyggjur af þeim stærri, en altalað er nú meðal sjómanna að stórþorskur sé horaður og lifrarlítill og éti mikið af eigin bræðrum.

Hvað um það, myndbandið sem var tekið um borð í íslenskum togara fyrir 3 árum talar sínu máli.

Þorskát

Sjálfsafrán mest hjá þeim yngstu

Umsögn um strandveiðifrumvarpið

Við Sigurjón Þórðarson vorum kallaðir fyrir atvinnumálanefnd í tilefni breytinga á lögum um strandveiðar. Í framhaldinu sendum við inn eftirfarandi umsögn til nefndarinnar. Í henni var ekki verið að tala um smáatriði eins og fjölda daga, aflahámark, svæðaskiptingu eða hvort einhver fengi meira en annar. Í stað þess voru færð rök fyrir því að gefa ætti veiðar smábáta frjálsar, það væri ekki hættulegt heldur beinlínis nauðsynlegt:

Það okkar skoðun að það þurfi að auka verulega bolfiskveiðar á grunnslóð og sérstaklega innfjarða, til þess að auka framleiðslugetu nytjastofna landsins. Auk þess myndi aukinn afli vænka hag sjávarbyggðanna.

Nýlega birtist skýrsla frá Hafró um að rækjustofnar innfjarða hefðu gefið eftir samfara fjölgun þorsks og ýsu, en mjög hefur dregið úr sókn á grunnslóð, m.a.vegna þeirra takmarkana sem kvótakerfið setur á veiðar smábáta. Segir þar að áberandi breytingar hafi orðið í lífríkinu í sex fjörðum og flóum á Vestfjörðum og Norðurlandi á tveimur áratugum frá 1995. Rækja hafi átt í vök að verjast vegna vaxandi afráns þorsks og ýsu sem hafi endað með því að rækjustofnarnir inni á þessum fjörðum hafi hrunið. Í Ísafjarðardjúpi gat rækjuafli verið milli tvö og þrjú þúsund tonnum á vertíð fram að aldamótum, en í vetur er heimilt að veiða þar 456 tonn. Þar sem ástandið er verst hafa engar veiðar verið leyfðar frá aldamótum. Sjá má nánari umfjöllun um þessa skýrslu í Morgunblaðinu 21. febrúar 2019 undir titlinum:

Afránið fór illa með rækjuna - Með fjölgun þorsks og ýsu í fjörðum og flóum fyrir vestan og norðan gáfu rækjustofnar eftir.

Forsaga málins er sú að með tilkomu kvótakerfis og mikils niðurskurðar þorskafla til þess að reyna að "byggja upp" stofninn hefur stórlega dregið úr sókn í innfjarðaþorsk með þeim afleiðingum að rækjan er upp étin og reyndar humarinn fyrir Suðurlandinu einnig. Þá er hann líka búinn að grisja vel seiði flatfiska og fleiri tegunda. Rækjudeildin er búin að benda á þetta í áratugi en má sín lítils gegn þorskadeild Hafró. Til að bregðast við þessu ætti að gefa fiskveiðar innfjarða frjálsar, það myndi gefa meiri fisk og meiri rækju. Þorskurinn er langt kominn með að éta upp loðnuna, búinn með rækjuna, humarinn, lúðuna og flatfiska á grunnsævi og ungviði sjálfs síns.

Spurt hefur verið hvort frjálsar veiðar smábáta muni ekki leiða til ofveiði er til að svara að fyrir nokkrum árum var ákveðið að minnka nýtingarhlutfall þorsks frá því að vera 35-40% af stofnstærð áratugum saman niður í 20% til þess að byggja upp stofninn. Þessi 35% nýting gaf 4-500 þús tonna árlegan afla langtímum saman sem sýndi að stofninn þoldi álagið vel. Eftir að nýtingarhlutfallið var lækkað féll aflinn og jafnframt minnkaði nýliðun. Þetta stafar af því að fæðuframboð hafsins leyfði ekki svo stóran stofn og hann fór að éta undan sér. Stofnstærð þorsks hefur náð mögulegu hámarki sínu og stofninn getur ekki stækkað meir. Meðan nýtingarhlutfallið er ekki hækkað fer þorskaflinn ekki mikið yfir 250 þús tonn, helming af því sem hann var í "ofveiðinni" áður fyrr. Að auka afraksturinn með frjálsri veiði smábáta gerið því ekkert nema gagn og veldur fráleitt ofveiði. Bónusinn er auknar tekjur af fiskimiðunum, þeim til gagns.

Tillögur að breytingum á frumvarpinu

Í ljósi framangreinds er lagt til að veiðar smábáta á handfæri verði gefnar frjálsar. Það eru engin fiskifræðileg rök fyrir því að veiðar smábáta hafi einhver áhrif á stærð þorskstofnsins til hins verra.

3. apríl 2019

Jón Kristjánsson fiskifræðingur og Sigurjón Þórðarson líffræðingur

Á að banna álaveiðar á Íslandi?

Verið er að undurbúa reglugerð um bann við álaveiðum. Ég sendi eftirfarandi umsögn um reglugerðina í dag:

Ég undirritaður legg til að þessi reglugerð verði dregin til baka.

Órökstutt er að áll sé í hættu vegna ofveiði almennt og alls ekki hér á landi. Tilgátan um að minnkandi hrygningarstofn sé orsök minnkandi reks álalirfa til Evuópu er hrein ágiskun. Það þarf ekki miklar breytingar á hafstraumum eða almennu náttúrufari til að það komi fram í minnkuðu reki álalirfa.

Ég vann á Veiðimálastofnun í 17 ár og kom m.a. að álaveiðum og verkefnum þar tengdum, dreifði álagildrum til bænda og hvatti þá til að nýta auðlindana, yfirleitt við litlar undirtektir viðkomandi. Ég álít að álaveiði á Íslandi sé afar lítil og efast um að aflinn nái 10 tonnum. Bann við álaveiðum gerir þeim örfáu sem nýta hann til matar erfitt fyrir og býr til lögbrjóta.

Á Íslandi er miklu meira um ál en menn halda, hann gerir lítið vart við sig. Hann er í öllum vötnum og síkjum sem hafa samband við sjó frá Hornafirði til Vestfjarða. Hann festist ekki í netum en oft má sjá merki um hann því hann skilur eftir sig slímhringi í möskvunum þegar hann treður sér í gegn. Bann við álaveiðum er hreinlega hlægilegt.

 Þessi beiðni um álaveiðbann er sett fram að kröfu ICES enda veit Hafró lítið um ál og álaveiðar á Íslandi að eigin sögn:
"Eins og áður sagði eru ekki fyrirliggjandi tölur um álaveiði hér á landi. Ekki eru neinar rannsóknir á nýliðun eða vöktun í gangi hér á landi og því ekki til sértækt mat á veiðiþoli." 
Samt segja þeir: "Álastofninn er í hættu og þolir illa veiðar. Meðan svo er er það ráðgjöf Hafrannsóknastofnunar að bann verði sett á allar álaveiðar hér á landi. Jafnframt að ef áll veiðist í silungs eða laxveiði verði skylt að sleppa honum."

Ekki er samt meiri alvara í þessu en að lagt er til að heimilt verði að sækja um undanþágu til veiða ál til eigin neyslu, m.a. til að afla uppplýsinga um afla og sókn, gögn sem má afla með smávegis símavinnu og vettvangsferðum.

Þrátt fyrir að ICES hafi lagt til bann við öllum álaveiðum frá árinu 2000 er uppgefinn ársafli 2-3 þús. tonn frá árinu 2009. Það eru því ekki allir sem hlusta á ráðgjöfina.
Væntanleg reglugerð er algerlega óþörf og bakar meiri vandræði en gagn. Hana ber að draga til baka.

Jón Kristjánsson

-----------

Hér er athyglisverð grein um álarannsóknir og vísað er til merkinga á ál til þess að kortleggja ferðir hans á leiðinni til hrygningarstöðvanna í Saragassohafi. Athygli vekur að mikið af ál er bráð hvala á leiðinni þar sem þeir finna álinn með asdikkinu á miklu dýpi. 

Kortið sýnir hvar merktir álar endurheimtast og hver örlög þeirra urðu. Merkin eru fyrirfram forrituð um hvenær þau eiga að losna úr fiskinum og senda gögnin í gervihnött. Hitastig er skráð og ef í ljós kemur að það hafi snarlega hækkað í 37 gráður er dregin sú ályktun að þau hafi verið étin af hval. (Smellið á mynd til að stækka)

 

Hið jákvæða við úteikninga á áti hvala

Nýlega, í grein í Fréttablaðinu 22. janúar, gerði stjórn Vistfræðifélags Íslands alvarlegar athugasemdir við meðferð upplýsinga um áhrif hvala á lífríki sjávar í skýrslu Hagfræðistofnunar HÍ um þjóðhagsleg áhrif hvalveiða. Þar kom m.a. fram að hvalir væru miklir áburðardreifarar og veiðar á þeim myndu fjarlægja orku og næringarefni úr vistkerfinu, eins og stjórnarmenn segja í greininni:

"Rannsóknir hafa meðal annars sýnt að endurkoma hvala inn á ákveðin svæði getur haft jákvæð áhrif á frumframleiðni sem eykur frekari framleiðslugetu og fjölbreytileika innan vistkerfa. Þannig er úrgangur frá hvölum, sem er ríkur af snefilefnum, svo sem köfnunarefni, fosfór og járni, mikilvægur plöntusvifi, sem er undirstaða vistkerfa sjávar. Einnig eru hvalhræ sem falla til botns mikilvægur hluti botnvistkerfa, sérstaklega í djúpsjó...."

"Hvalir eru hluti af flæði orku um fæðuvef sjávar og gegna afar mikilvægu hlutverki í hringrás næringarefna. Það sem þeir éta skilar sér að mestu aftur út í náttúruna t.d. í úrgangi og hræjum af dauðum dýrum. Fiskveiðar mannsins fjarlægja hins vegar orku og næringarefni út úr vistkerfinu sem skilar sér ekki til baka. Því er ekki hægt að bera saman afrán hvala og manna út frá orkuþörf líkt og var gert í skýrslunni."

Þetta eru nokkuð djarfar ályktanir því ætla má að það sem fjarlægt er úr hafinu skili sér aftur í sjóinn í gegn um skolpræsin. - Í tilefni þessara skrifa birtum við félagarnir grein í Mogga í dag:

Umræðan um gríðarlega mikið át hvala á fiski á hafsvæðinu í kringum Ísland hefur fyrst og fremst snúist um hvort að fækkun hvala leiddi sjálfkrafa til þess að fiskistofnar stækkuðu og þar með afli nytjastofna. Hagfræðingar Háskóla Íslands virðast líta á vöxt og viðgang fiskistofna, rétt eins og um væri að ræða einhverja summu inn á bankabók Landsbankans. Þeir virðast horfa á lífríkið með þeim augum að  ef selur étur 10 þorska þá sé hægt að draga þá frá þeim höfuðstólnum í hafinu og þar með þurfi að skera niður leyfilegan heildarafla í þorski um þessa 10 þorska.  Staðreyndin er sú að vistkerfi hafsins lýtur ekki sömu lögmálum og bankabókin, þar sem að fækkun í fiskistofni leiðir sjálfkrafa til aukins fæðuframboðs og vaxtar þeirra fiska sem eftir verða. 

Þeir sem hafa mótmælt kjánalegri ofureinföldun Hagfræðistofnunar hafa hingað til ekki beint sjónum sínum að því að afrán hvala á fiski dregur úr öðrum þéttleikaháðum afföllum. Þeir fiskar sem ekki eru étnir losna við samkeppni þeirra sem voru étnir um fæðu og ættu því að vaxa hraðar en ella. 

Þá er beinlínis fráleitt að ætla  að næringarefni í úrgangi hvala hafi einhver teljandi áhrif á frumframleiðslu í hafinu í kringum Ísland eins og einhverjir hafa bent á.  Í fyrsta lagi fer frumframleiðslan aðeins fram í allra efsta lagi sjávar þar sem áhrif sólarljóss gætir mest. Á sumrin þegar framleiðslan er hve mest er hafið lagskipt þar sem heitur sjór er eðlisléttari en kaldur og flýtur ofan á kalda sjónum. Þau næringarefni sem hvalurinn og lætur frá  sér þyrfti hann því að losa í yfirborðinu, annað færi einfaldlega til spillis. Öll dýr skilja út næringararefni með úrgangsefnum og það á einnig við um þau 7,6 milljónir tonna af lifverum sem hvalirnir innbyrða og því barnalegt að horfa á úrgang hvala sem einhverja viðbót við ólífræn næringarefni sem plöntusvsifið getur nýtt sér. 

Það að Hafró áætli að hvalurinn éti um Þrefalt meira magn af fiski úr hafinu í kringum Ísland en íslensk fiskiskip veiða, gefur augljóslega til kynna að reiknilíkanið sem Hafró notast við í sinni veiðiráðgjöf sé kolrangt. vöxt og viðgang fiskistofna.

Góðu fréttirnar 

Hið afar jákvæða við útreikninga á áti hvala sýnir svart á hvítu að veiðiráðgjöf Hafró  á umliðnum áratugum er allt of íhaldssöm og útreikningarnir benda eindregið til þess að hægt sé að veiða mun meira úr helstu nytjastofnum þjóðarinnar en nú er gert  . 

Reiknilíkanið sem Hafró notast við gerir ráð fyrir að  að náttúrleg afföll, þ.e. það sem drepst vegna hvala, sela, sjúkdóma og áti annarra fiska sé svipað og fiskiskip veiða árlega. Með upplýsingum um hið mikla fiskát hvala staðfestir Hafró að náttúrulegur dauði er talsvert meiri en forsendur þeirra gera ráð fyrir, sem ætti að segja öllum vísindamönnunum á Hafró að fiskistofnarnir sem um ræðir eru miklu mun stærri en stofnunin gerir ráð fyrir í sínum útreikningum og að áhrif veiða á fiskistofnana séu stórlega ofmetin.

Þorskurinn lendir ekki bara í hvalsmögum heldur rennur hann út af bankabókinni í fæðuleit, því skv. nýjum rannsóknum Norðmanna var  um þriðjungur þorsks sem nýlega veiddist við Jan Mayen af íslenskum uppruna.

Sjávarútvegsráðstefnan 2018 fjallar ekki um stjórn fiskveiða

Af einhverjum ástæðum er ég á póstlista hjá apparati sem heitir "Sjávarútvegsráðstefnan".

 

Þar segir: "Á Sjávarútvegsráðstefnunni 2018 verða 17 málstofur og er nú búið að skipuleggja 15 málstofur og í þeim verða flutt 75 erindi. Í tveimur málstofum eru keypt erindi og verða þær kynntar seinna. Það sem tekið verður fyrir á Sjávarútvegsráðstefnunni 2018 er m.a.: Markaðsmál, vottanir, umhverfismál, hönnun, starfsumhverfi, greiningar, framtíðartækni, uppruni, vörumerki og margt fleira."

Ég skoðaði dagskrána og sá að ekki verður einu orði fjallað um stjórn fiskveiða, fiskifræðina að baki hennar og félagsleg áhrif svo sem brottkast afla og þeirra áhrifa sem kvótakerfið hefur haft á sjávarþorp landsins."

Nokkuð merkilegt, þar sem Hafró á áttunda áratugnum lofaði 500 þúsund tonna jafnstöðuafla í þorski, yrði þeirra ráðum fylgt. Þeirra ráð voru að vernda smáfisk og veiða minna, nokkuð sem hefur valdið því að aflinn hefur verið minna en helmingur loforðsins og byggðir landsins, sem áður blómstruðu þegar fiskveiðar voru óheftar og meint ofveiði geisaði.

Ljóst er að loforðið brást en ekki virðist leyfilegt að ræða hvers vegna svo fór. Ég og fleiri höfum bent á að að það sé vegna óeðlilegs samdráttar í sókn og þeirrar trúar að veiðar séu afgerandi þáttur í afföllum fisks og að viturlegt sé að friða smáfisk í von um að hann veiðist í meira mæli stærri síðar. Það hefur ekki gengið eftir og svo virðist sem smáfiskurinn, sem er fullgóð vinnsluvara, þjóni þeim tilgangi að vera fóður fyrir stærri þorsk þegar síld og makríll hverfa af miðunum á haustin.

Nei þetta verður ekki rætt því búið er að slá hulíðshjálmi á kvótakerfið, sem stuðlar að brottkasti og er búið að helminga þorskaflann og leggja byggðir landsins í rúst.