Loðnuraunir- einu sinni enn

Loðnuvertíð er að ljúka en gengið hefur vel að ná í það sem mátti veiða og er þar mestu að þakka einmuna blíðu síðari hluta vertíðar. Áður fyrr, "í gamladaga", var loðnuvertíðin stunduð frá sumri og fram undir vor þegar loðnan fór að hrygna, drepast og leggjast á botninn sem fóður og áburður. Þá var loðan "mæld" á hrygngargöngunni og mátti veiða það sem var fram yfir 400 þús. tonn, sem skilja skyldi eftir til hrygningar. Við (Hafró) ákváðum þá sjálfir hversu mikið mætti veiða. Eftir 2005 var bannað að veiða loðnu að hausti því mest var það ungloðna sem veiddist og allt í einu þótti mönnum ekki gott að drepa ungviðið. Betra væri að geyma það til vertíðar að ári. Nú er öldin önnur. Við erum bundnir af alþjóðlegum samningum, sem krefjast þess að loðnustofninn skuli mældur áður en veiðar hefjast, en gefinn er út upphafskvóti, byggður á mælingu á ungviði, tveggja ára loðnu árið áður! Árið í ár var í takt við loðnuraunirnar á undanförnum árum, lítið fannst að loðnu í haustmælingu og svartsýni ríkti. Svo allt í einu gaus hún upp, eins og hún hefur alltaf gert, en vegna fyrri svartsýni drógu menn að fara af stað til þess að geta veitt verðmestu loðnuna, hrognafiskinn, og náðu því oft ekki leyfilegum afla. Væntingar í fyrra voru miklar eftir mælingu á ungloðnu, sem yrði uppistaða í vetraraflanum núna. En, viti menn, mjög lítið fannst í leiðangri fyrir áramót og voru menn svartsýnir. Svo smá bættist við "mælinguna" og allt í einu voru menn í vafa um hvort tækist að ná kvótannum, en blíðan á miðunum reddaði því og svo mikið var af loðnu að skipin fylltu sig oft í einu kasti. Stofninn hafði verið stórlega vanmetinn. Lítum aðeins yfir sögu loðnuveiða, sem má sjá á myndinni hér að neðan. Haust og sumarveiðar eru stundaðar til 2004, þá eru þær bannaðar. Ellefu sinnum fer heildaraflinn í eða yfir millljón tonn og á því tímabili er vetraraflinn, sem er eingöngu hrygningarloðna, 7-800 þús. tonn. Eftir að ungloðnuveiðar á haustin, snar minnkar vetraraflinn og fer frá engu í 2-300 þús. tonn. Friðun ungloðnu hefur bara skilað minni heildarafla. Hefur einhver pælt í þessu? - Enn ein tilraunin til að friða svo megi geyma fisk í sjónum að misheppnast.

Hafró súrsar loðnu í volgum sjó - Ný afurð?

Nú held ég að safnaður loftslagskirkjunnar sé að ganga fram af sér. Hafró, sem þarf að fá styrk til að geta haft eftirlit með fiskeldi, er að reisa tilraunastöð í Grindavík þar sem ætlunin er að súrsa loðnu í hlýjum sjó!

Þeir hjá Hafró eru hræddir um að loðnan þoli ekki hlýjan og súran sjó, segjast ekki þekkja áhrif súrnunar á fiska en segja að ef loðnan þolir ekki súrnun þá sé þorskstofninn í bráðri hættu því þorskur ku éta loðnu. Fyrst er að því að hyggja að sjór hefur farið kólnandi við Íslandsstrendur og reyndar í öllu NA- Atlantshafi, Norðmenn kvarta yfir því að laxinn vaxi hægar í kvíunum vegna kólnunar sjávar. 

Þá er það sýrustigið

Sjórinn er alls ekki súr, langt frá því, hann er basiskur, Sýrustigið, PH, er um 8, en pH 7 er hlutlaus og súrt þegar talan verður lægri. Verstu spár segja að PH sjávar muni lækka í 7.7 árið 2100. Það er enn bullandi basiskt en ekki súrt. Kann enginn orðið að lesa?

Ferskvatn er talsvert viðkvæmara fyrir breytingum vegna þess að það er miklu snauðara en sjórinn af söltum, sem virka sem buffer (stuðpúði). Sýrustig í vatni stjórnast af plöntuframleiðslunni sem bindur CO2. Þannig er sýrustig í Vatnsendavatni um 7.6 að vetrinum en hækkar í 10.0 í ágúst þegar plöntuframleiðsla er á fullu. Sama er í sjó, þörungaframleiðslan stjórnar sýrustiginu. Ég held menn geti alveg verið rólegir. Hér má hvar PH sjávar er á skalanum

Sýrustig í Vatnsendavatni(St.1)

á Engjunum (St.2)

í Vatnsvatni (St.3)

í Bugðu (INN) og í Útfalli (ÚT)

31.júlí 2002 til 17.september 2003.

 

Kanna á áhrif fallandi sýrustigs á loðnu, en menn virðast hræddir um að hún drepist og þar með komist þorskurinn í fæðuþurrð - Ný ógnun. Þeir Hafrómenn virðast ekki hafa kynnt sér eldri ítarlegar rannsóknir á áhrifum súrnunar á lagardýr. Ég vann við rannsóknir á 40 vötnum á hálendi Noregs 1969 og 70. Það var á tímum súrrar rigningar sem stafaði af kolabrennslu í Evrópu en hún leiddi til myndunar brennisteisnssýru sem svo féll sem súrt regn í Skandinavíu, prófritgerð mín fjallaði um þessar rannsóknir en þær voru undanfari virkjunar á svæðinu, Ulla-Förre. Í vötnunum þarna féll sýrustig niður í Ph 5-6 og olli sums staðar fiskidauða. Ekki var ég var við aðrar breytingar, svif- og botndýralíf var með eðlilegum hætti en í nokkrum vötnum hafði fiski fækkað eða hann horfið. Þegar farið var að rannsaka hvað það var sem olli fiskidauðanum í ám og vötnum kom í ljós að það var ekki sýrustigið sem slíkt, sem drap fiskinn heldur það að við lágt sýrustig féll út ál á tálkn fisksins svo hann kafnaði. Þeim sem nú vilja rannsaka áhrif "súrnunar" á loðnu virðist ekki kunnugt um þessar eða aðrar rannsóknir, sem þegar hafi verið gerðar, makalaust að þeir skuli ekki fylgjast betur með; enn ein tilraunin til þess að finna upp hjólið.

 

Tæming Árbæjarlónsins og "landnám" laxins á gamla lónssvæðinu er sögð laxinum til góða. Er það rétt?

Árbæjarlónið í Elliðaánum var tæmt í hitteðfyrra að öllum forspurðum. Íbúar voru óánægðir, svo og aðrir sem þótti lónið, sem var orðið uppistaða fuglalífs, mikil prýði í stað þeirra sviftinga sem áður tíðkuðust vor og haust, að hleypa úr því á vorin svo laxveiðimenn gætu stundað sína iðju og fylla það svo á haustin til að geta framleitt rafmagn yfir vetrartímann. Orkustofnun hundsaði öll mótmæli og neitaði að fylla lónið aftur. Síðan hafa þeir fengið fræðinga fugla og fiska til að mæla gerð sinni bót. Fuglatalningamaður taldi að þessi gjörð hefði ekki haft nein áhrig á fuglalíf, svanirnir af lóninu hefðu bara fundið sér nýjan stað neðan stíflunnar. Fólk var að horfa á þetta í sumar, greyin skildu ekki neitt í neinu, tjörnin þeirra farin svo þeir neyddust til að flytja sig annað, til verri staðar. Nöturlegt. Fiskifræðingurinn mælti þessu bót, sagði brotthvarf lónsins hið besta mál, það væri til bóta fyrir laxinn í Elliðaánum.

https://www.frettabladid.is/frettir/ellidaarlax-nemur-ny-lond-i-lonstaedi/

"Þegar lónið var látið hverfa á braut þá náttúrlega fengust uppeldis- og hrygningarskilyrði á staðnum sem lónið fyllti,“ segir Jóhannes Sturlaugsson.

Það er ekki verið að endurheimta neitt. Laxinn hefur alltaf hrygnt í Árbæjarkvíslinni, nú, vegna töppunar lónsins hafa bæst við nokkrir tugir metra af rennandi vatni og mögulegt er að rafveiða þarna nú. Jóhannes veiddi þarna í (sennilega) fyrsta skipti í haust og fann auðvitað seiði, þau eru alls staðar.

Niðurstaðan er svo færð í auglýsinga- og áróður til að réttmæta töppun lónsins. Þetta hefur ekkert að gera með "nýtt landnám" laxins. Laxarnir ofan stíflu, sem myndaðir hafa verið mikið, eru sennilega upprunnir í Árbæjarkvíslinni, komnir heim, en þurftu fyrst að fara upp að Hundasteinum og þaðan niður í gamla lónsstæðið eins og þeir hafa alltaf þurft að gera, en ekki er fiskgegnt í lónið norðanmegin, og bíða þess að fara að hrygna þegar tíminn kemur.

Hér er því ekki um neina "viðbót" að ræða heldur áróður í þágu Orkuveitunnar, sem borgar rannsóknir Jóhannesar eiganda Laxfiska. - Maður bítur ekki í höndina á þeim sem ...

Of mikil hrygning í Leirvogsá veldur minnkun á framleiðslu laxaseiða

Nokkrum sinnum hefur lax verið fluttur upp fyrir Tröllafoss, sem er ófiskgengur, í þeim tilgangi að auka seiðaframleiðslu árinnar. Árangur þessa hefur ekki verið rannsakaður en ljóst er að hryging hefur tekist og hefur það verið staðfest með rafveiðum. Sl. 5 ár hefur hafa verið gerðar rannsóknir á afkomu og vexti seiða ofan við Tröllafoss, en þar er hrygningarstofn þekktur, mældur í fjölda hrygna á hvern kílómeter. Botngerð árinnar er mjög svipuð ofan og neðan við Tröllafoss og því má segja að þarna sé verið að bera saman áhrif stærðar hrygningarstofns, fjölda hrogna, á seiðaframleiðslu árinnar. Leirvogsá er fiskgeng um 11 km að Tröllafossi. Þar kemst enginn fiskur upp en þar fyrir ofan er áin um 3 km löng upp að Leirvogsvatni. Til þess að fullnýta svæðið hefur verið sleppt nokkrum laxapörum, sem svarar til 2-4 hrygna á kílómeter árinnar. Neðan við Tröllafoss hrygna allir aðrir laxar og þar hrygna fimm til tíu sinni fleiri hrygnur á hvern kílómeter. Hrygning laxa á ófiskgenga hluta árinnar hefur tekist mjög vel á undanförnum árum, en flutningur laxa á svæðið hefur ekki verið árviss. Fyrir nokkrum dögum kannaði ég árangur hrygningar aðfluttra laxa frá sl. hausti. Kom í ljós að áin var vel setin seiðum, sem voru stór og mjög vel haldin. Meðallengd þeirra var um 6 cm, en neðan við Tröllafoss var meðallengd jafn gamlla seiða aðeins 3,5 cm. 6 cm seiði eru 4 til 5 sinnum þyngri er 3-4 cm seiði. Skýringin á þessum feiknarlega mismun í vexti er að hrygning neðan við Tröllafoss er allt of mikil. Áin er ofsetin smáseiðum og virðist öll fæða vera upp étin um miðjan ágúst, því eftir það stækka þau ekki og eru reyndar jafn stór í maí ári síðar.

 

Í ljósi þessarar reynslu hefur veiðifyrirkomulagi verið breytt þannig að ekki er skylda að sleppa fiski og leyft er nú að veiða á maðk. Veiðin nú er orðin sú mesta frá 2015, tæplega 500 fiskar eru komnir á land, og þá meina ég - Á LAND.

 

Það var sumarið 2017 sem teknar voru upp nýjar veiðireglur, eingöngu veitt á flugu og öllum laxi sleppt. Árangurinn var skelfilegur, einungis veiddust 117 laxar. Stór hluti árinnar verður aðeins veiddur með maðki og við þessar breytingar hurfu "gömlu" veiðimennirnir úr ánni.

 

 

 

 

 

Hér má sjá að fjöldi seiða sem klekst, 0+, hefur aukist mikið en jafnframt hefur vöxtur seiða farið minnkandi síðustu ár. Sumargömul seiði eru alltaf um 4 cm löng en aðeins farið smækkandi síðustu ár.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Jafngömul seiði, klakin sl. vor. Þau sem ólust upp ofan við Tröllsfoss, þar sem hrygningarstofn er hæfilegur, eru 5 sinnum þyngri en þau sem ólust upp neðan við fossinn þar sem hrygningin var 5-10 sinnum meiri. Of mikil hrygning dregur úr vexti seiða og þar með framleiðslu árinnar.

 

Þessar niðurstöður eru reyndar í samræmi við niðurstöður rannsókna, sem við Tumi Tómasson birtum í bændablaðinu Frey 1981 til að skýra sveiflur í laxagengd á NA- landi en þær bentu einnig til þess að heppileg ásetning væri um þrjár hrygnur á kílómeter.

 

Það má ljóst vera að sleppingar á veiddum fiski gera illt verra, gagnstætt því sem áhangendur þess halda fram.

 

Glæný kenning um sveiflur í Mývatni

2022 Fréttablaðið greinir frá því 15. júlí að Mývatn sé í mikilli lægð, mýlaust og algjör ungadauði og setur fram glænýja kenningu (ágiskun), að mýlirfurnar á botninum hefðu étið sig út á gaddinn og dáið úr hungri áður en þær gátu púpað sig og flogið.

Sama ástand var þar 2015 og skrifaði ég nokkur blogg af því tilefni sumarið eftir, spáði framhaldinu og nú er spá mín að rætast.

Það er hornsílið sem skrifar handritið, stjórnar leikritinu og leikur aðalhlutverkið í atburðarásinni og fær stundum aðstoð bleikjunnar. Nei, nei, það er ekki nefnt í fréttinni heldur soðin upp ný ágiskun og ekki er minnst á Kísiliðjuna eða skolpið, sem áður var kennt um allt saman. Hvort tveggja er horfið, Kísiliðjan fyrir 20 árum.

 

https://fiski.blog.is/blog/fiski/entry/2172438/

https://fiski.blog.is/blog/fiski/entry/2173316/

https://fiski.blog.is/blog/fiski/entry/2174755/

https://fiski.blog.is/blog/fiski/entry/2179479/

 

Árið 2015 var mjög mikill þörungablómi í Mývatni og í apríl 2016 upphófust miklar umræður um orsakir blómans. Deildi menn á en margir töldu að mengun af manna völdum væri orsökin. Nauðsynlegt væri að gera miklar umbætur á klóaki og draga þyrfti úr mengun frá landbúnaði.
Margir virðast halda að hér sé eitthvað nýtt á ferðinni, en svo er alls ekki eins og sjá má af Morgunblaðsviðtali frá 1998 þar sem forstöðumaður RAMÝ lýsir ástandi vatnsins á þeim tíma í viðtali við Morgunblaðið:

"Framvinda lífríkis Mývatns og Laxár undanfarin misseri líkist mjög þeirri sem varð árin 1988­ 1989 þegar átustofnum vatnsins, rykmýi og krabbadýrum, hrakaði snögglega með tilheyrandi veiðileysi og fækkun í andastofnum, en svipaðir atburðir gerðust árin 1970, 1975 og 1983. Á undanförnum árum hafði lífríkið annars verið í mikilli framför, átustofnar verið sterkir og öndum og silungi fjölgað. Þetta kemur fram í fréttabréfi Náttúrurannsóknastöðvarinnar."

Athyglisvert er að vísindamenn og aðrir virðast ekki hafa komist neitt nær skilningi eða lausn á vandamálinu á þeim 18 árum sem liðin eru. Ekki er að sjá að neitt tillit hafi verið tekið til tillagna alþjóðlega matshópsins frá 1999.
Ekkert er talað um vistfræðitengsl smáfisks (hornsíla) - svifkrabba (vatnaflóa) og þörunga, sem vísindasamfélög annars staðar telja að eigi hér hlut að máli. Starfsmenn RAMÝ og HÍ hafa alltaf neitað þeim kenningum, s.b.r. Kísilgúrnám og skýrsluna í Nature

 

 

Hafró gefst upp við stjórn humarveiða. Brúka það eina sem þeir kunna. Setja veiðibann

Nú er Hafró búin að gefast upp á humrinum. Nýjasta ráðgjöfin er að veiða ekkert í 2 ár, hvað tekur svo við? Líklega áframhaldandi friðun eins og með lúðuna.

Ég hef bent á að stór þorskur éti mikið af humri, að humarinn éti undan sér, hann helgar sér jú holur og vill ekki keppinauta. Þekkt er frá Bretlandseyjum mikil sókn er nauðsynleg, annars minnkar stofninn og aflinn, eftir verða aðeins stórir og fáir humrar eins og hér.

Til að komast nær svarinu hef ég stungið upp á því að beita mjög mismunandi sókn á aðskildar humarbleyður og sjá hvað gerist. En æ nei, í staðinn fara þeir í rándýrar hljóðmerkjarannsóknir til að kortleggja hegðun humars á botninum.

Miklar rannsóknir hafa verið gerðar á hinum náskylda vatnahumri (Astakus). Ég veit ekki hvort þeir hafi sótt þekkingu þangað eða til írskra og skoskra sjómanna, nokkuð sem ég hef gert. Varla, þeir vilja gera allt sjálfir og alls ekki hlusta á aðra.

Ég skrifaði nýlega nokkuð ítarlega grein í Bændablaðið þar sem ég velti upp nokkrum tillögum að skýringum á ástandi stofnsins. Ég hef ekki fengið nein viðbrögð frá Hafró, ekki einu sinni skammir, og átti heldur ekki von á því að fenginni reynslu.

Á ekki að sækja í fiskibankann?

Nú er hér dýpsta kreppa í 100 ár. Eftir að ferðaþjónustan féll er talað er um að auka þurfi framleiðslu. Eina sem heyrist frá stjórnmálamönnum er að efla þurfi nýsköpum. Ég vil líkja nýsköpun við að hagnaðurinn sé fólginn í útflutningi á 100 ára gömlum eikartrjám. Styrkurinn til nýsköpunar felst í því að veita fé til að kaupa fræ til niðursetningar. Nú er það svo að við eigum í hafinu 1,3 milljón tonna þorskstofn en veiðum einungis 18% af honum, 250. þús tonn, en á árum áður 35-40% og gaf það góðan og jafnan 350-450 þús. tonna afla. Enginn stjórnmálamaður nefnir auknar veiðar til að auka framleiðslu. Nú er það svo að mestur hluti aflans kemur í hlut svonefndra sægreifa, sem hafa hag í því að halda afla niðri til að skapa skortstöðu og halda uppi leiguverði á aflaheimildum. Getur verið að vald þeirra sé svo mikið að það fái ráðamenn til þess að minnast ekki á aukningu sjávarafla? Ekki einu sinni að láta óháða aðila gera áhættumat á því að auka t.d. þorskveiðar um 100-200 þús. tonn og tvöfalda ufsaveiðar? Mér flaug þetta í hug þegar ég horfði á fréttirnar í kvöld um Norðurfjörð á Ströndum, sem brothætta byggð og hvað væri þar til ráða. Menn þorðu ekki að nefna hið augljósa, byrja á að gefa trilluveiðar frjálsar. Sama má segja um Grímsey og fleiri staði. Lausn þessara staða er svo augljós að menn ættu að detta um hana. En ráðherra sjávarútvegs er ekki í þeirra liði.
 

Loksins tóku þeir hjá Hafró sönsum og drógu úr smáfiskafriðun - eitt hænufet í rétta átt

Skyndilokanir hafa tíðkast í áratugi eða allt síðan við fengum yfirráð yfir allri landhelginni. Miðað var við að friða skyldi 3 ára fisk og var viðmiðið við 55cm í þorski. Svæðum var lokað ef fjöldi fiska í afla undir 55 cm náðu 25%. Oft hefur þessi smáfiskaverndun verið gagnrýnd m.a. vegna þess að sums staðar gat smáfiskur undir 55 cm verið allt að 8 ára gamall. Auk þess voru færð rök fyrir því að rangt væri að skekkja stofnformið með því að veiða ofan af eins og sagt er, hlífa þeim smáa en veiða þann stóra. En Hafró þrjóskaðist alltaf við þótt þeir hafi aldrei gert neina úttekt á gagnsemi skyndilokana eða smáfiskafriðunar. Nú hefur viðmiðunarmörkunum verið breytt svo nú þarf að hlutfall 55 cm þorsks að vera 50% eða meira til þess að það sé lokað, við það hefur dregið mjög úr þessum lokunum. En nú hefur kaleikurinn verið tekinn af Hafró og færður til Fiskistofu. Hafró er sumsé ekki lengur stjórnvald. Samtímis missa þeir stóran spón úr aski sínum; Fiskifræðingar á stofnuninni hafa fengið greitt fyrir að standa vakt allan sólarhringinn í um 40 ár. Að mínu mati hefur það verið launaspursmál að viðhalda þessu kerfi því það gefur aura í lommen hjá sérfræðingnum á vakt hverju sinni. Hér er tilvitnun í frétt um flutning skyndilokana milli stofnana:

"Hafrannsóknastofnun hafa staðið vaktir undanfarin ár og sett á skyndilokanir í kjölfar mælinga Fiskistofu og Landhelgisgæslu. Talsverðar sveiflur hafa verið í fjölda skyndilokana frá upphafi en flestar voru þær árið 2012 eða 188. Skyndilokunum fækkaði mikið á síðasta ári og það sem af er þessu ári vegna breytinga á viðmiðunarmörkum sem gerð var 2019. Frá upphafi hefur Hafrannsóknastofnun sett á um 3900 skyndilokanir, meirihluta til verndunar smáþorsks og flestar á línuveiðar."

"Þrátt fyrir að skyndilokanir hafi verið veigamikill þáttur í stjórnkerfi fiskveiða á Íslandsmiðum í áratugi, þá er fremur lítið um rannsóknir á áhrifum þeirra aðgerða. Nýverið kom hinsvegar út ritrýnd grein um áhrif skyndilokana við að hindra veiðar á smáfiski (Woods o.fél. 2018). Helsta niðurstaða greinarinnar er að skyndilokanir séu gagnlegar til verndar smáfiski þegar veiðihlutfall er hátt. Hinsvegar þegar veiðihlutfall er hóflegt, líkt og nú er á flestum bolfiskstofnum, hafa skyndilokanir takmarkað gildi. Meðal annars í því ljósi lagði Hafrannsóknastofnun til hækkun á viðmiðunarmörkum árið 2017 í tillögu til starfshóps um faglega heildarendurskoðun á regluverki varðandi notkun veiðarfæra, veiðisvæði og verndunarsvæði á Íslandsmiðum um breytingu á viðmiðunarmörkum."

Þeir hafa m.ö.o. aldrei gert neinar rannsóknir á þessum róttæku aðgerðum sjálfir.

Árið 2001, á tíma sem þorskurinn var að éta sig út á gaddinn vegna vanveiði, vildi Árni M. Mathiesen ekki hlusta á sjómennina, eins og sagði í Mogga:

"TÖLUVERT hefur verið um skyndilokanir vegna smáfisks á helstu togslóðum fyrir Vestfjörðum, Norðurlandi og Austfjörðum á undanförnum mánuðum. Togaraskipstjórar hafa mótmælt lokununum og segja þær gera skipum nær ókleift að stunda veiðar. Árni M. Mathiesen sjávarútvegsráðherra segir sterka þorskárganga á undanförnum árum gefa vonir um góða veiði á komandi árum en um leið verði að tryggja að árgangarnir skili sterkum hrygningarstofni."

Rök hans voru ótrúlega þvælin:

Árni segir aukna smáfiskagengd flókið en um leið jákvætt vandamál að eiga við. Þorskárgangurinn frá árinu 1997 sé greinilega mjög sterkur en hinsvegar sé ekki vitað hve sterkur hann er fyrr en hann kemur inn í veiðina. "Vandinn felst í því við verðum vitaskuld að halda áfram veiðum þó þessi sterki árgangur sé að koma inn í veiðina. Það er hins vegar minna af stærri fiski á veiðislóðinni en meira af smáfiski en oft áður. Það er því erfitt að veiða stærri fiskinn en forðast um leið að veiða þann smærri. Jafnvel þar sem smáfiskurinn er blandaður við stærri fiskinn er kjörhæfni veiðarfæranna ekki nægilega þekkt. Við höfum fram til þessa beitt þeirri aðferð við verndun smáfisks að loka veiðisvæðum, líkt og gert hefur verið að undanförnu. Það leiðir skiljanlega til erfiðleika og aukins kostnaðar við veiðarnar. Við höfum reynt að útfæra þessar lokanir á skynsamlegan hátt, til dæmis með því gera aðferðirnar staðlaðari og hafa meira samræmi milli þess sem einstakir eftirlitsmenn eru að gera á miðunum.

Þess má geta að á þessum árum vorum við í tómu tjóni, þorskaflinn rétt skreið yfir 200 þús. tonn og það komu engir sterkir árgangar inn í veiðina, þeir urðu hungurvofunni og sjálfátinu að bráð.

En nú hefur þetta stjórnvald verið flutt frá Hafró en enn þarf að hlíta ráðgjöf þeirra í þessu efni eins og fleiru. Minna má á að enn er í gildi lúðufriðun, þar sem sleppa (henda) skal allri lífvænlegri lúðu, en sé henni landað rennur 80% í AVS rannsóknasjóðinn. Það er því ekki hvati sjá sjómönnum að landa lúðu. En íslenskir sjómenn eru þannig gerðir að þeir henda ekki ætum fiski og landa því lúðunni í skjóli nætur og koma henni í lóg til vina og vandamanna, sem eru farnir að fóðra ketti sína á lúðu. Þessi lúðufriðun er að mínu mati algjör fíflagangur vegna þess að lúða veiðist sem meðafli og hefur alltaf gert. Mig grunar að framhald þessarar vitleysu sé tekjutengdur, lönduð lúða gefur peninga í kassann og togarasjómenn henda ekki stórlúðu, landa henni en fá ekki nema 20% af verðinu, afgangurinn fer til Hafró eins og þeir segja.

Er virkilega enginn sem þorir að taka á svona vitleysu?

 

 

 

Út úr hvaða hóli kemur sjávarútvegsráðherra?

Guðni kjaftur sagði þetta gjarnan við okkur í Menntaskólanum í Reykjavík þegar honum líkaði ekki við svör okkar nemenda. Og enn er spyr ég hins sama. Þetta rifjast upp fyrir mér í dag þegar KrJúl sjávarútvegs ákvað að auka afla trillubáta um tvo togarafarma:

Hvers lags risa bull og vanþekking er í gildi hjá sjávarútvegsráðherra vorum? Hann var að auka leyfilegan afla handfærabáta á strandveiðum um 720 tonn? Út úr hvaða lofti var þessi tala gripin? Tveir togarafarmar!

Jú, hann hafði legið undir feldi og "fundið" óráðstafaðar aflaheimildir innan 5,3% kerfisins á þessu fiskveiðiári til að koma til móts við aukna ásókn í strandveiðar á þessu fiskveiðiári.

Hvurslags fíflagangur er þetta? Trúir ráðherrann því virkilega að Hafró viti hver stofnstærðin er upp á tonn og viti einnig hve mikið má veiða? Ekki hafa þeir sýnt það í gegn um árin hvernig eigi að fá sem mestan afla úr þorskstofninum og reyndar öðrum stofnum líka. Þeir hafa endalaust klúðrað nýtingu fiskstofna og svo eftir á kallað það ýmist ofmat eða vanmat.

Svo er sægreifum leyft að "geyma" sínar aflaheimildir, en allir vita að óveiddur fiskur þarf að éta og er því álag á stofninn því ekki lifa allir á sama fóðrinu.

Á þessu eru Færeyingar nú að brenna sig, án þess að "fræðingarnir" viðurkenni að, fiskur er að drepast þar úr hungri vegna vanveiði og er að verða óætur, óseljanlegur og verðlaus. Þá er ófyrirgefanlegt og refsivert að mínu mati, að ráðherra sjávarútvegs átti sig ekki á mikilvægi strandveiða fyrir byggðir landsins, og skilji ekki eða hafi ekki leyfi til að skilja að tíu þúsund "auka tonn" skipti öllu máli fyrir sjómenn og sjávarþorp, en engu máli, nema síður sé, fyrir þorskstofninn og alls engu máli fyrir stjórnendur landsins, sægreifanna.

En aðgerðir skulu skv. skipun ráðamanna, lesist sægreifa, leiða til þess að drepa sjálfstæða smáútgerð í landinu.

ÞEIR VITA MEST – SKAKKT. - Grein Ásgeirs Jakobssonar frá 1979 - Forspá um mistök

Nýlega boðaði Hafró 6% niðurskurð í þorskafla í tilraun þeirra til að byggja upp stofninn" eins og þeir kalla það. Þetta hafa þeir reynt í um 50 ár með þeim árangri að aflinn nú er um helmingur þess sem hann var þegar uppbyggingin hófst. Og enn skal haldið áfram.

Hafró er löngu búin að sanna fyrir okkur venjulegum mönnum að þessi þrautpínda aðferð gengur ekki upp en samt skal henni haldið áfram. Það er alla tíð búið að benda á að forsendur uppbyggingar með friðun gengur ekki, einfaldlega vegna þess að burðarþol fiskimiðanna er takmarkað fæðulega séð. Ásgeir heitinn Jakobsson benti á þetta fyrir áratugum og skrifaði fjölda greina í Moggann um málið. Þessar greinar voru gefnar út á bók, sem hét Fiskleysisguðinn og kom út árið 2001.

Mér finnst vel við hæfi að rifja upp greinar úr þessari bók og hef fengið til þess leyfi Jakobs Ásgeirssonar, sem stóð að útgáfu bókarinnar. Eftirfarandi grein, ÞEIR VITA MEST SKAKKT fjallar um nokkrar grundvallarspurningar í vistfræði sem þarf að svara áður en fara út í svona aðgerðir, sem ég hef kallað "veiða minna núna til að veiða meira seinna".

Tíminn hefur sannað rækilega að Ásgeir heitinn hafði fullkomlega rétt fyrir sér en greinina skrifaði hann árið 1979, þremur árum eftir að erlend fiskiskip voru farin af miðunum og við gátum farið að stjórna nýtingunni sjálfir. Þeir sem eru núna um fimmtugt og taka þátt í umræðum um fiskveiðistjórn, voru 10 ára þegar greinin ver skrifuð. Þess vegna á upprifjun fullan rétt á sér.

          ÞEIR VITA MEST – SKAKKT 

„VIRÐINGIN FYRIR ANNARRA SKOÐUNUM er  stærsti  löstur mannsins sem skynsemisveru“, sagði Robert Bacon, enskur heimspekingur á 13du öld, og er það eflaust rétt, að það er löstur hjá skynberandi fólki að gleypa allt hrátt, sem löggiltir spekingar tala til fólksins ofan af stalli, sem þeir hafa verið færðir á.

Þegar efast er um fullyrðingar íslenzkra fiskifræðinga um fiskstofnana og áætlanagerð þeirra sömu fræðinga, er viðkvæðið: „Þeir vita mest.“

Menn láta þessa röksemd nægja, og leiða ekki hugann að því, að í mikilvægum málum er oft ekki nóg að einn viti meira en annar, ef enginn veit nóg – og þaðan af síður leiða menn getum að því, sem víða blasir þó við okkur í lífinu, að mesta þekking í tilteknu efni reynist oft hættulegri en minnsta þekking, ef sú fyrri er alröng, og einmitt þetta hefur gerzt í fiskifræðidæminu.

Nú eru að berast skýrslur erlendra fiskifræðinga, þar sem játað er fullum fetum, að kenningar þeirra sjálfra um fiskstofnaog áætlanagerð í því sambandi hafi hvort tveggja verið byggt á röngum forsendum og það þurfi að stokka algerlega upp að nýju alla áætlanagerðina, byggja öll stjórnunar-„líkön“ upp frá grunni. Þær skýrslur, sem ég hef í höndum og hér verður síðar vitnað í, eru annars vegar frá dönsku Hafrannsóknastofnuninni, rituð af dr. Erik Ursin og sú grein birtist í Ægi, 4. tbl. 1979, en hins vegar útdráttur úr álitsgerð brezkra fiskifræðinga og hollenzkra sem gefin er út af brezku fiskimálastjórninni og heitir „Mikilvægi fiskstofna í Norðursjó“ (The Importance of Fishery Resources of the North Sea). Sá útdráttur, sem ég hef undir höndum, er samhljóða dönsku greininni og ég vitna því ekki til þeirrar brezku nema þessara sláandi orða: „Stærsta hindrunin í verndun fiskstofna er fiskurinn sjálfur.“ Íslenzkir fiskifræðingar hafa verið hljóðir um þessar gerbyltingarskýrslur erlendra starfsbræðra og voru þær þó komnar á döfina 1977. Í fiskifræðilegum efnum, sem og máski fleirum, búum við Íslendingar við vísindalega þekkingareinokun. Hafrannsóknastofnunin getur matað okkur á sínum „vísindum“ gagnrýnislaust fiskifræðilega.

Fyrir nokkrum árum (1975) skrifaði ég grein, og kom reyndar oftar inn á efnið í Morgunblaðinu og Ægi, um beitarþol íslenzkra sjávarhaga. Mér fannst þá orðin úr hófi fullvissa fiskifræðinganna um framtíð þorskstofnsins, og í þann mund var og hafinn forkostulegur vaðall um stjórnun fiskveiða, stórkostleg plön, sem tölvuglaðir nýgræðingar voru að hrófla upp, settu upp greindarleg en haldlaus dæmi, gáfu sér eitt og annað, sulluðu öllu inn í tölvu, og bundu útkomuna saman í pappírskilju, sem Rannsóknarráð ríkisins gaf út sem mikinn vísdóm. Auk þess losnaði um líkt leyti skrúfa í gömlum verksmiðjueiganda og hann fór eins og flóðbylgja yfir landið með kenningar sínar.

                        Grundvallarspurningarnar þrjár 

Það voru aðallega þrjár grundvallarspurningar, sem ég  velti fyrir mér í fiskveiðidæminu, sem ég taldi nauðsynlegt að fá svar við áður en lengra væri haldið í spádómum og áætlanagerð. Auðvitað var ekki um neina speki af minni hálfu að ræða, spurningarnar lágu allar beint við lærðum sem leikum, þótt fiskifræðingar okkar kysu að horfa framhjá þeim, af því að þeim lá svo mikið á að gera sig gildandi í stjórn veiðanna. Þeim er nú að hefnast fyrir það að ýta þessum grundvallarspurningum frá sér. Erlendir starfsbræður þeirra lýsa því nú yfir að nýjustu rannsóknir sýni, að nauðsynlegt sé að fá svar við öllum þeim spurningum, sem ég spurði í fáfræði minni fyrir 4 árum, áður en hægt sé að fjalla af viti um stjórnun veiða: 

1)  Hver áhrif hefur vöxtur eins fiskstofns á annan?

Íslenzku fiskifræðingarnir töluðu alltaf um að auka alla stofna á íslenzku fiskislóðinni. Þeir áttu allir að dafna. Í barnaskap mínum trúði ég ekki á þessa kenningu, mér fannst hún svo óeðlileg og sótti um það dæmi til landsins. Það þrífast ekki allar tegundir búfjár jafnt í takmörkuðum beitarhögum. Það hlýtur það sama að gilda í sjávarhögunum. Ein tegund étur aðra af, þegar þar sækja margar í sama æti. Þessa skoðun staðfesta erlendu fiskifræðingarnir eins og fram kemur í kaflanum hér á eftir um „samspil tegundanna“.

Á öðrum stað í greininni frá dönsku hafrannsóknastofnuninni segir orðrétt um þetta: „Þegar tekið er tillit til hinna líffræðilegu keðjuverkana á milli fisktegundanna, kemur í ljós, að sú hugsun, að markmiðið með stjórnun fiskveiða sé að ná fram hámarksnýtingu á hverri tegund er blekking. Mikill afrakstur af sumum tegundum getur leitt til lítils afla af öðrum tegundum.“ (Leturbreyting á orðinu blekking er ekki mín heldur danska fiskifræðingsins, sem hikar ekki við að taka svo djúpt í árinni.)

2)   Hver eru áhrif fullorðins fisks á yngri árganga? 

Ástæðurnar fyrir þessari spurningu voru þær, að þegar ég fletti sögulegum heimildum, þá virtist mér votta fyrir tiltekinni fylgni með mikilli fiskgengd sunnanlands á vertíð og aflaleysi, stundum ördeyðu, í kjölfarið. Sögulegar heimildir um aflabrögð eru mjög strjálar og skýrslur ná stutt aftur, rúmlega þessa öld, og vissulega spurði ég af takmarkaðri þekkingu, en það er nú komið á daginn, að íslenzku fiskifræðingarnir hefðu betur staðið fastar í fæturna einnig í þessu efni áður en þeir fóru að gera áætlanir um varanlega stærð hrygningarstofns.

Í dönsku skýrslunni segir, að 200 þúsund tonna stofn stórþorsks í Norðursjó éti 450 þúsund tonn af smáþorski árlega (í brezku skýrslunni er sagt, að það séu 500 þúsund tonn  og vitnað til rannsókna hollenzkra fiskifræðinga). Í báðum skýrslunum er bætt við, að þessi smáþorskur sé sá sem verið sé að friða með aukinni möskvastærð. Íslenzku fiskifræðingarnir hafa gert ráð fyrir að koma hér upp, og hafa að staðaldri 4–500 þúsundtonna stofn af fiski 7–14 ára. Það þýddi eftir þessum nýjustu rannsóknum, að sá stofn æti 800 þúsund til milljón tonna af smáþorski (1–2 ára) og æti síðan krabbadýr og annað æti frá árgöngunum 3–6 ára og það er ekkert smáræði, kannski 2–3 milljónir tonna eftir átinu á Norðursjávarþorskinum að dæma. Það getur því varla talizt heimskulegt, að ég vildi fá svar við spurningunni, hvað  íslenzka  fiskislóðin þyldi mikið af stórþorski án þess að það hefði örlagarík áhrif á yngri árganga. 

3)    Er ekki höfuðnauðsyn að þekkja magn plöntuog dýrasvifs á klakstöðvunum og á slóð 1. árs seiða?

Þessi spurning er reyndar frumspurningin í öllu fiskstofnadæminu – og henni fylgir svo önnur: Þar sem plöntuog dýrasvifið er mjög viðkvæmt fyrir árferðisbreytingum í sjónum, getur þá ekki allt eins þurft í slæmu árferði að grisja seiði eins og að vernda þau? Þessar spurningar urðu áleitnar, þegar rækjuveiðar voru stöðvaðar æ ofan í æ, nánast verið að eyðileggja þann atvinnuveg, vegna mikillar seiðagengdar á ákveðnum svæðum. Það lá beint við að spyrja áður en gengið var í skrokk á fiskimönnunum: Er það tryggt, að þetta mikla seiðamagn á tiltekinni slóð hafi nóg æti krabbadýra (ljósátu, etc.)? Getur ekki allt eins verið að við ættum að grisja seiðin, svo að þau gerfalli ekki vegna ætisleysis? Það kemur iðulega fyrir að það er finnanlegt mikið seiðamagn, en árgangurinn reynist ekki þar  eftir, þegar hann á að koma inn í veiðarnar. Hvað hefur þá gerzt?

Venjan hefur þá verið að kenna fiskimönnunum um, þeirhafi veitt svo mikið af smáfiski úr árganginum. Nú vitum við, að ránfiskar, selur og fugl eru aðgangsharðari smáfiskinum en fiskimennirnir og það gæti hafa verið of mikið af stórþorski á slóðinni eða sel, en gæti það ekki líka hafa gerzt, að seiðamagnið hafi verið of mikið fyrir dýrasvifið og seiðin hreinlega fallið fyrir ætisskort?

En fleira kemur til í sambandi við þetta frumatriði lífkeðjunnar í sjónum, plöntuog dýrasvifið. Það sækja nefnilega flestar fisktegundir á okkar slóð í þessa frumfæðu, berjast um hana.

Það er langt síðan fiskimenn fóru að velta fyrir sér, hvort hinn stóri loðnustofn tefði ekki, að hinn friðaði síldarstofn kæmist upp aftur. Um leið og síldarstofninn var orðinn veikur hljóp vöxtur í loðnustofninn og hann ruddist inn á miðin, lagði þau undir sig og tók æti frá ungsíld. Nú segja þeir loðnustofninn vera að veikjast, og nú er líka farið að verða vart ungsíldar víða við landið. Það er stutt síðan fiskifræðingur sletti í góm við þessari „fáránlegu“ kenningu. Ég heyrði það ekki sjálfur, en mér er sagt, að nýlega hafi einn þeirra (á ráðstefnu á Hótel Loftleiðum) verið að draga upp framtíðarmynd af 10 milljón tonna síldarstofni, 10 milljón tonna loðnustofni og 10 milljón tonna kolmunnastofni, öllum í senn á slóðinni. Allur þessi fiskur sækir þó í sama dýrasvifið!

Hvað ætli sá dagur heiti, þegar það kemst inn í höfuðið á íslenzkum fiskifræðingum að þeir ráða ekki fiskmagni á íslenzku fiskislóðinni, heldur náttúran. Þeir skilja þetta víst orðið starfsbræður þeirra við Norðursjóinn. Þeir höfðu ímyndað sér að þar gæti þrifizt 27 milljón tonna heildarfiskstofn,  það  er,  alls  af  öllum  tegundum,  en  nú  segja  þeir:

„Með núverandi þekkingu okkar á aðstæðum í hafinu virðistósennilegt að frumframleiðslan (framleiðsla sjávarplantna) geti staðið undir svo miklum stofni.“ Og þessir fiskifræðingar, sem þora að játa rangar áætlanir sínar, telja nú að Norðursjórinn þoli ekki nema sem svarar 12 milljón tonna heildarfiskstofn. Þetta er ekki nema 65% fráhvarf frá fyrri áætlun. Hver ætli útkoman verði hjá íslenzkum fiskifræðingum ef þeim skyldi til hugar koma að endurskoða sitt dæmi? Ef fiskifræðingur hefur slegið fram þessari hugsun, að hér í kringum Ísland gæti hugsanlega þrifizt 30 milljón tonna stofn af áðurnefndum fisktegundum auk allra annarra sem sækti allur í plöntuog dýrasvif á slóðinni, þá hlýtur eitthvað að hafa farið úrskeiðis í kollinum á þeim manni.

Það eru ekki fiskimennirnir, sem halda niðri fyrir honum Jakobi [Jakobssyni fiskifræðingi] Suðurlandssíldinni, heldur kolmunninn, spærlingurinn, loðnan og stórþorskurinn.

Orsök kollsteypunnar

Það, sem olli því að erlendu fiskifræðingarnir hrukku við og fóru að efast um kenningar sínar og líkanagerð, og gerðu sér ljóst, að þeir yrðu að þekkja frumætismagnið og „samspil tegundanna“ var það, að á daginn kom að það var sama hversu mikið veitt var úr Norðursjónum, heildarfiskmagnið hélzt alltaf hið sama. Hin gífurlega sókn í Norðursjóinn, sem allir voru sammála um að væri alltof mikil, átti auðvitað að leiða til minnkandi fiskmagns. Í stað 1,5 milljóna tonna ársveiði var farið að taka hin síðari ár 3 milljónir tonna árlega, en samthélzt stofninn í 9 milljónum tonna, samanber þessa töflu:

Stofnstærð (millj. tonna)

                    1964      1976

Síld og makríll     6          2

Aðrar tegundir     3          7         

Samtals              9          9

Með þessari töflu skrifar greinarhöfundur, dr. Ursin: „Það liggur beinast við að álykta af þessu, að síldin og sérstaklega makríllinn hafi étið mjög mikið af ungfiski, sem nú fékk möguleika á að lifa af, þegar síldar og makrílstofninn var takmarkaður. Jafnvel þótt aðeins 5% af fæðu makrílsins og enn minna af fæðu síldarinnar sé fiskur, þá hafa þessar 5–6 milljónir tonna af makríl og síld líklega étið að minnsta kosti helming af framleiðslu Norðursjávarins á fiskseiðum (Ursin, 1977). Stór hluti þessara seiða fékk skyndilega möguleika á því að vaxa upp, m.a. vegna þess að skerðing síldarog makrílstofnsins hafði létt á beitarþunganum á þeim smáu svifberum sem flest fiskseiði lifa á.“ 

Samspil milli fisktegunda 

Í kaflanum „Samspil tegundanna“, sem hér birtist orðrétt, kemur flest það fram í tölulegum staðreyndum, sem  ég  hef verið að ræða um hér að framan:

„Á síðustu árum hefur hins vegar ýmislegt gerst, sem gerir það erfitt að halda fast við tegundalíkönin. Fiskveiðarnar eru orðnar svo stórtækar að það geta átt sér stað miklar breytingar á fáum árum. Þetta hefur í för með sér að samkeppnisaðstaða tegundanna breytist mjög fljótt, og að áhrif ránfiskanna kunna að vera allt önnur nú en áður. Samspil milli fisktegunda fer að skipta æ meira máli.

Nýjar bandarískar rannsóknir (Laevastu og Favorite, 1978) benda til þess að fiskar á Beringshafi éti 700.000 tonn af síld á ári, en selir og hvalir taki um 400.000 tonn til sín. Þar sem síldveiðarnar gefa aðeins 40.000 tonn á ári er það vonlaust verk að hafa stjórn á síldveiðunum án þess að hafa jafnframt stjórn á stofnstærð annarra fisktegunda og spendýra.

Útreikningar, sem pólskir vísindamenn hafa gert, hafa leitt í ljós að þorskurinn í Eystrasalti étur minnst 600.000 tonn af síld og brislingi á ári, sem er nokkurn veginn jafnmikið og veitt er af þessum tegundum.

Í Norðursjónum er ástandið ekki alveg eins slæmt. Í suðurog miðhluta Norðursjávar er fiskneysla þorsksins um það bil

300.000 tonn á ári (Daan, 1975). Ef þessi tala er margfölduð með 1,5 til þess að fá út töluna fyrir allan Norðursjóinn er útkoman 450.000 tonn, eða 15% af heildaraflanum. Það verður hins vegar að taka tillit til þess, að sá fiskur, sem þorskurinn étur, er mestmegnis smáfiskur, sem fiskifræðingarleggja til að sé friðaður með lágmarksstærð og hæfilegri möskvastærð,  þar  til  hann  hefur  náð  hæfilegri  stærð.  Þau

450.000 tonn af fiski, sem þorskurinn étur í Norðursjónum, mundu því væntanlega koma til með að vega mun meira, ef þau kæmu inn í aflann í stað þess að lenda í gini þorsksins. Það er  nú freistandi  að draga þá  ályktun, að þorskurinn  sé skaðræðisskepna, sem best væri að útrýma. Málin eru hins vegar flóknari en svo, þar sem heildarfæðuneysla þorsksins í Norðursjónum   nemur   1,2   milljónum   tonna,   og   einungis

450.000 tonna af því er fiskur. Afgangurinn, 750.000 tonn, eru krabbadýr, skelfiskur, ormar og annað, sem yrði mjög erfitt, eða allsendis ómögulegt fyrir mennina að nýta í öðru formi en þorsksins.“

Í lok greinar sinnar segir dr. Ursin: „Það eru mörg vandamál, sem þarf að skýra og fiskifræðingar geta ekki tekið afstöðu til þeirra án pólitískra fyrirmæla um þau markmið, sem stefnt er að.“

Í þessum ummælum kemur ljóst fram, að erlendir fiskifræðingar líta á sig sem líffræðinga fyrst og fremst, ekki stjórnunarmenn og þeir eigi að hlíta pólitískum fyrirmælum. Og ennfremur segir dr. Ursin:

„Þegar tillit er tekið til hins vistfræðilega samhengis tegunda, verður meiri þörf fyrir samband á milli líffræðinga og hinna ábyrgu stjórnmálamanna en þegar gengið er út frá einföldum líkönum. Það verða einfaldlega mun fleiri atriði, sem taka þarf afstöðu til, þegar fiskveiðistefna er mótuð og ætlazt er til, að hún verði framkvæmanleg í reyndinni.“

Ég hef nú rakið, hvernig Hafrannsóknastofnunin, þessi unga vísindastofnun, hefur hlunnfarið sjálfa sig, fiskimenninaog alla þjóðina í áætlanagerð sinni um þróun fiskstofna. Það er ekki ég lengur, vesall maðurinn, að slá fram illa grunduðum skoðunum, heldur erlendar fiskifræðistofnanir á næstu grösum við okkur. Stjórnmálamenn okkar segjast taka mark á fiskifræðingunum (þeir vita mest, etc.) og sé það rétt, þá hljóta þeir að taka mark á því, sem hér hefur verið sagt og þeir geta sjálfir kynnt sér í frumheimildum frá nefndum fiskifræðistofnunumáður en þeir ráðast í að stjórna fiskveiðum okkar að tillögum Hafrannsóknastofnunar.

Hinar árlegu skekkjur

Þótt grundvallarskekkjur Hafrannsóknar séu örlagaríkastar, hefði það átt að blasa við, að minnsta kosti fiskimönnum, að stofnunin reiknaði líka skakkt frá ári til árs. Nú verður það dæmi rakið, lítillega þó, það er af miklu meira að taka, og í leiðinni verður gerð grein fyrir af hverju Hafrannsóknastofnun lenti í þeim pytti, sem hún er í.

Árið  1971  fullyrti  íslenzka  Hafrannsóknastofnunin,  að íslenzki þorskstofninn væri „fullnýttur“, 1972 að hann væri„ofnýttur“ og 1973 að hann væri í „bráðri hættu“. Miðað við það, að sú er venjan að vísindastofnanir séu tregar til fullyrðinga og orðalag þeirra loðið og fullt af fyrirvörum var ekki óeðlilegt, þegar hver fullyrðingin rak aðra með árs millibili, að leikmenn ýmsir spyrðu, hvort þessi unga vísindastofnun væri ekki að villast út úr kortinu. Það var erfitt að hugsa sér slíkar stökkbreytingar  í  vísindalegum  rannsóknum,  ekki  sízt  þegarum var að ræða vísindarannsóknir við mjög erfiðar aðstæður. Menn létu þó kyrrt liggja, þeir sem efuðust, og töldu ekki tímabært að draga yfirlýsingar Hafrannsóknar í efa, við áttum í styrjöld og þær komu sér vel, hefðu reyndar mátt vera fyrr á ferðinni sem áróðursgagn. Svo gekk nú stríðið yfir, en samt breyttist ekkert um „síðasta þorskinn“, þótt hundruð skipa hyrfu af miðunum. Þá fóru grunsemdir að vakna. En efasemdaraddir voru kæfðar umsvifalaust (þeir vita mest).

Íslenzkur  almenningur  tók  því  með  miklum  fögnuði  að eiga nú vísindastofnun, sem gæti sagt fyrir örugglega um alla þróun  í  aðalatvinnuvegi  þjóðarinnar,  færði  Hafrannsóknamenn á stallinn og gerði skýrslur þeirra árlegar að guðspjalli ársins.  Þetta  leiddi  stofnunina  í  þá  freistni,  sem  hún  féll  í. Hafrannsóknastofnunin tók að leika stærra hlutverk en hún hafði getuna til. Þegar yfirlýsingin kom um „síðasta þorskinn“ fékk  þjóðin  eitt  móðursýkiskastið,  líkt  og  í  handritamálinu, landhelgismálinu  og  reyndar  öllum  meiriháttar  málum.  (Ég hef áður skrifað greinar um að taugakerfi þessarar þjóðar væri ekki í sem beztu lagi og henni væri stundum betra að nota fremur heilann en nýrnahetturnar í mikilvægum þjóðmálum.) Fjölmiðlar okkar fátækir af æsifréttum, tóku sér stöðu við dyrnar á gjörgæzludeildinni á Skúlagötu 4, og spurðu áfjáðir á hverjum morgni:

„Hvernig leið honum í nótt, er enn von … ?“ Fjölmiðlarnir þurftu sannarlega ekki að kvarta yfir því að gjörgæzludeildin lægi á upplýsingum um ástand sjúklingsins. Það fór síversnandi, ný hættueinkenni komu fram á hverri nóttu. Loks var almenningur orðinn svo hrelldur að hann tók að krefjast þess að þjarmað væri að þessum fáu mönnum, sem voru að róa og gerðu allt sem þeir gátu til að kála sjúklingnum,„síðasta þorskinum“, og heimtaði að um þetta hefði gjörgæzludeildin forgöngu en ekki stjórnmálamenn, sem hefðu sumir ekki nægan skilning á hvernig komið væri. Hafrannsóknastofnunin skoraðist vissulega ekki undan þessu ábyrgðarmikla hlutverki og tillögum um stjórnun veiðanna tók að rigna yfir þjóðina. Árlega frá 1973 fram til 1980 átti að skerða veiðarnar um sem næmi 10–12 milljarða tekjumissi á ári fyrir fiskimenn og fiskvinnslufólk. Gegn þessu lofaði stofnunin fiskimönnum, sem þá yrðu á lífi, bærilegum afla árið 1985.

Þeir gerðu fyrst spá um hvernig aflabrögðin yrðu á Íslandsmiðum (útlendingar með í dæminu) frá 1973 og vel áratug fram í tímann til að skýra hvernig fara myndi, ef ekki væri farið að tillögum þeirra. Sú spá var vissulega ekki glæsileg. Þorskaflinn átti að fara síminnkandi og nú á þessu ári [1979] átti hann að hafa hrapað niður í 226 þús. tonn (úr 374 þús. tonnum 1973) og hrygningarstofninn kominn niður í 94 þús. tonn.

Raunveruleikinn er aftur á móti sá, að á þessu spátímabili, sem nú liggur fyrir, 1973–1978, fór aflinn sem næst um 30 þús. tonnum fram úr spáðum afla hvert ár og nam um síðustu áramót [1978/1979] alls 180 þús. tonnum umfram spána. Á yfirstandandi ári, sem átti að verða aflaleysisár, er mokafli um allt land og nær því búið að veiða á hálfu árinu það magn, sem Hafrannsóknarmenn spáðu að yrði heildarársafli 1979 (226 þús. tonn), og þrátt fyrir áðurnefnda 180 þús. tonna veiði umfram spána er hrygningarstofninn ekki 94 þús. tonn heldur 200 þús. tonn, ef eitthvað er að marka talninguna.

Til að kóróna þennan þorskspádómsferil gerðu þeir einnig spá um loðnuveiðarnar og spáðu milljón tonna afla árlega ogmenn ruku til að smíða sér nýtízkuleg loðnuveiðiskip, en rétt sem þau komu á miðin kom önnur spá um að loðnustofninn væri í hættu og stöðva þyrfti veiðarnar umsvifalaust.

Maður hefði nú haldið eftir þennan feril, sem rakinn hefur verið, og margt órakið af smærri mistökum, að mennirnir létu sér hóglegar í tillögugerðinni og ekki sízt þar sem þeir játuðu í síðustu skýrslu sinni að þorskstofninn væri ekki lengur í líffræðilegri hættu. Sem hann reyndar aldrei var.

Það hefði ég einnig haldið, að lækurinn væri orðinn svo bakkafullur að fiskimenn hefðu uppi einhver mótmæli, þegar þeir eru reknir í land úr góðum afla á grundvelli spádóma þessarar nefndu stofnunar. Það er þó eitthvað annað, þeir játa hver um annan þveran, að ekkert sé sjálfsagðara en draga upp net sín seiluð og vörpur sínar fullar og halda til lands að binda skipin. „Þeir vita mest, fiskifræðingarnir.“

Það má nú segja, að virðingin fyrir annarra  skoðunum lætur ekki að sér hæða í mannlífinu, fremur en á dögum Bacons.

10. maí 1979.