Loðnan Hafró og laxinn

Ég var í Sjávarútvegsspjalli á Samstöðinni 20. mars 2025 með skipstjórunum Grétari Mar og Ólafi Jónssyni. Þar var nú ekki töluð vitleysan.

Við ræddum um loðnuveiðar og loðnuleit, át þorksins á loðnu og um hrunið sem varð í Noregi 1990 þegar ört stækkandi þorskstofn át upp allt í kring um sig, þám. loðnu og síli svo 70% af langvíustofninum féll úr hor.

40 ára misheppðnaðar tilraunir Hafró til að byggja upp þorskstofninn með því að beita aðhaldi í veiðum voru til umræðu og skortur á viðbrögðum þegar fiskur fer að horast.

Þá tókum við fyrir laxveiðar og nýjustu tísku sem er að sleppa öllum fiski sem tekur agnið, og þau neikvæðu áhrif sem það hefur á seiðaframleiðslu og sýnum niðurstöðu úr tilraunum sem sanna það.

Þetta er klukkutíma spjall, sem aðallega snýst um fiskifræði og árangur kvótakerfa í kring um okkur. Ef menn nenna að horfa og hlusta þá er þarna mikill fróðleikur á ferðinni,- segi ég. https://youtu.be/_B2uIYyTIpA

Hvað varð af loðnunni, enn eina ferðina? Étin?

Engin loðnuveiði er leyfð nú, annað árið í röð. Nú er það orðið þannig að mæla verður ákveðið magnn af loðnu áður en flotinn fær að fara til veiða, og er þetta vegna fjölþjóðlega samninga, og ótta við ofveiði.

Áður mátti fara af stað fljótlega eftir áramót og þá kom í ljós hvort loðna var á svæðinu eða ekki. Nú fer leitin þannig fram að tvö ríkisins skip fara yfir svæðið tvisvar á haustin og einu sinni eða oftar eftir áramót, og bætt í prívatskipum eftir áramót. Yfirleitt eru 15 sjómílur milli leiðarlína.

Ég var í síldarleit á varðskipinu Ægi 1960-67 og 1978 á Snæfugli SU-20, með hinum þekta skipstjóra Bóasi Jónssyni. Því veit ég hvað hafið er stórt og hvað það er litt væntanlegt til árangurs, að finna torfur með þessari aðferð. Þá er lítið vitað um þéttleika fiska í torfunum en það er auðvitað mjög breytilegt.

Í mörg ár hafa margir talið réttara að gefa út byrjunarkvóta upp á t.d. 100 þús. tonn svo allur flotinn geti farið af stað, leitað og veitt. En nei, ekki að ræða það.

Að lokinni leit er svo stofnstærðin gefin upp með þremur aukastöfun en skekkjumörk eru aldrei birt. Nú, þegar "enga" loðnu er að finna koma óteljandi menn og gefa óteljandi skýringar á fyrirbærinu: Helst er rætt um ofveiði, laundauða vegna flottrollsveiða, afát hvala, "hlýnun" hafsins og margt fleira. Ekki vil ég tjá mig um allt það.

Mér finnst margt líkt með ástandinu hér núna og því sem gerðist í Barentshafi 1990.

Þorskurinn hefur horast sl. ár, 25% á ári sl. tvö ár, vegna fæðuskorts væntanlega. Óbreitt nýliðun þorsks í rúm 30 ár og loðnan, aðalfæða þorsksins að mestu horfin, upp étin. Hér fer eftir sagan, aðdragandinn og túlkun norsku Hafró á atburðarrásinni í Barentshafi 1990, sem ekki hefur verið hrakin.

HRUNIÐ Í BARENTSHAFI 1990

Við Lofoten í norður Noregi er einhver mesta hrygningarstöð þorsks í heiminum. Þar hafa verið stundaðar veiðar um langan aldur og aflinn oft verið ævintýralegur. Það sem hefur þó einkennt þessar veiðar er hve þær hafa verið sveiflukenndar. Í fyrsta lagi er um að ræða árlegar sveiflur sem stafa af mismunandi gæftum. Í öðru lagi eru sveiflur sem einkennast af 4-5 góðum aflaárum í röð, með jafn mörgum lélegum árum á milli.

Þessar sveiflur má tengja missterkum árgöngum. Þriðja gerðin af sveiflum er jafnframt sú alvarlegasta. Svo virðist sem um langtímasveiflu sé að ræða, þar sem um er að ræða 25 ára löng tímabil þar sem stofninn virðist stór og jafnlöng timabil þar sem hann er í lægð. Þannig var lítill afli frá síðustu aldamótum fram undir 1925 og allt bendir til þess að þá hafi stofninn verið mjög lítill. Eftir 1925 blómstraði stofninn og afli var góður. Eftir 1950 hefur aflinn sigið niður á við, og síðustu vertíðir hafa verið með eindæmum lélegar.

Aðdragandi hrunsins 1990

Þorskurinn sem hrygnir við Lofóten elst upp í Barentshafi, sem nær frá Noregi til Svalbarða og Frans Jósefs lands í norðri og austur til Novaja Semlja. Vertíðin við Lofoten endurspeglar því velgengni þorsksins í Barentshafi. Skreið var aðalútflutningsvara Noregs á miðöldum úm 80%.

Árið 1983 kviknaði mög sterkur árgangur þorsks í Barentshafi. Árgangarnir sem á eftir komu virtust einnig vera þokkalegir. Norskir fiskifræðingar spáðu því árið 1985 að afli færi vaxandi og unnt yrði að veiða 8-900 þúsund tonn árið 1990. Útgerðarmenn bjuggu sig undir að mæta þessum mikla afla, ekki skyldi standa á þeim.

Strax vorið 1987 kom í ljós að ekki var allt með felldu. Þorskurinn var horaður og miklar selavöður gengu upp að norsku ströndinnni í ætisleit. Sú skýring var gefin í Noregi að loðnustofninn hefði verið ofveiddur og því hefði þorskurinn ekkert að éta. Norskir fiskifræðingar lögðu til að þorskkvótinn yrði minnkaður, og þeir héldu svo áfram að leggja til minni og minni þorskkvóta ár frá ári uns þeir lögðu til, ásamt alþjóða hafrannsóknaráðinu í október sl. að kvóti Norðmanna í Barentshafi yrði skorinn niður í 100 þúsund tonn.

Hvað hafði gerst? Ekki vantaði skýringar og þær voru hefðbundnar. Talað var um ofveiði, rányrkju, smáfiskadráp og breytt skilyrði í hafinu. Einnig var sett fram tilgáta um að sprengingar hefðu drepið fisk. Jakob Jakobsson forseti Alþjóða hafrannsóknaráðsins sagði í blaðaviðtali: " Ég tel ofveiði og röskun vistkerfisins miklu líklegri orsakir hruns fiskstofna í Barentshafi en sprengingar í rannsóknarskyni."

Nýtt hljóð í strokkinn

Allt til nú hafa skýringar á hruninu í Barentshafi verið í svipuðum dúr og nefnt var hér að ofan. Því kom mér það verulega á óvart að heyra nýja skýringu sem brýtur í bága við allt sem hingað til hefur verið sagt. Og það var ekki neinn maður út í bæ sem gaf hana, heldur sjálfur Odd Nakken, forstjóri norsku Hafrannsóknastofnunarinnar.

Í dagblaðinu Bergens Tidende laugardaginn 6. janúar sl. (1990) er haft eftir Odd Nakken: "Niðurstöður úr fjölstofna rannsóknum benda til þess að fæðuþörf hins mjög svo vaxandi þorskstofns hafi tvöfaldast frá 1984 til 1986. "þetta kom mest niður á loðnunni. Loðnuát þorsksins þrefaldaðist frá 1984 til 1985 með þeim afleiðingum að loðnustofninn nær kláraðist. Jafnframt át þorskurinn stöðugt meiri síld, smáþorsk og ýsu. Árið 1985 og 1986 át þorskurinn um 500 þúsund tonn af síld, og trúlega er þetta meginskýringin á því að þessir tveir síldarárgangar eru horfnir."

"Þrátt fyrir að þoskurinn æti upp loðnu og síld og seinna bæði ýsu og þorsk, fékk hann samt ekki nóg æti. Frá 1986 hefur þorskurinn vaxið miklu hægar en hann gerði áður. Meðalþyngd 5 ára þorska var 1.8 kg veturinn 1986 en meðalþyngd 5 ára fiska árið 1988 var einungis 0.7 kg."

 Odd Nakken sagði ennfremur að ekki hefði verið hægt að komast hjá hruninu í loðnustofninum þótt dregið hefði verið úr loðnuveiðunum, eða þeim næstum hætt, frá árinu 1983. En hrunið hefði etv. ekki orðið eins snöggt. Nú er loðnustofninn að rétta við aftur.

"Seiðaárgangurinn frá 1989 virðist vera af eðlilegri stærð og vekur vonir um að stofninn sé í framför. Allt útlit er á að hægt verði að hefja loðnuveiðar snemma á þessum áratug, þó ekki sé hægt sé að tímasetja það nákvæmlega."

"Ekki er hægt að búast við að þorskstofninn rétti við fyrr en nýr sterkur árgangur lítur dagsins ljós. Í fyrsta lagi fæðist slíkur árgangur á þessu ári og yrði hann þá veiðanlegur 1994-95."

Hver er reynslan?

Auðvelt er að vera vitur eftir á. Þá virðast hlutirnir auðskiljanlegir og auðskýrðir. En hvað voru mennirnir að gera á hafrannsóknastofunni í Bergen á meðan þorskurinn var að hreinsa upp Barentshafið, eitthvert auðugasta hafsvæði jarðar? Voru þeir að bíða eftir því að þorskstofninn stækkaði svo hægt væri að veiða mikið af stórum fiski? Sáu þeir ekki hvað var að gerast fyrir framan nefið á þeim? Hefði verið hægt að gera eitthvað til þess að draga úr þessu gereyðingarafli sem sveltandi þorskurinn var? Hefði verið rétt að ráðast á þorskinn með öllum tiltækum flota?

Víst var að á þessum tíma voru norskir fiskifræðingar að reyna að fá Rússana til þess að stækka möskvann og veiða minna af smáfiski. Þeir voru ómeðvitaðir um það sem var að gerast í hafinu, blindaðir af hugmyndinni að hægt væri að byggja upp fiskstofna með friðun.

Hver verður sóttur til ábyrgðar?

Er einhver borgunarmaður fyrir þessum mistökum? Og ef til vill er mikilvægasta spurningin: Eru fiskifræðingarnir sem í hlut áttu, menn til þess að viðurkenna sín mistök og notfæra sér hina nýju dýrkeyptu reynslu? Ef skýringar Nakkens eiga við rök að styðjast, þá hefur "hin hefðbundna fiskifræði" beðið alvarlegt skipbrot. Þá þarf að fara að viðurkenna að fiskarnir í hafinu stóra lúti sömu líffræðilegu lögmálum og önnur dýr sem lifa í afmarkaðra umhverfi, eins og í heiðatjörninni til dæmis.

Loðnuraunir- einu sinni enn

Loðnuvertíð er að ljúka en gengið hefur vel að ná í það sem mátti veiða og er þar mestu að þakka einmuna blíðu síðari hluta vertíðar. Áður fyrr, "í gamladaga", var loðnuvertíðin stunduð frá sumri og fram undir vor þegar loðnan fór að hrygna, drepast og leggjast á botninn sem fóður og áburður. Þá var loðan "mæld" á hrygngargöngunni og mátti veiða það sem var fram yfir 400 þús. tonn, sem skilja skyldi eftir til hrygningar. Við (Hafró) ákváðum þá sjálfir hversu mikið mætti veiða. Eftir 2005 var bannað að veiða loðnu að hausti því mest var það ungloðna sem veiddist og allt í einu þótti mönnum ekki gott að drepa ungviðið. Betra væri að geyma það til vertíðar að ári. Nú er öldin önnur. Við erum bundnir af alþjóðlegum samningum, sem krefjast þess að loðnustofninn skuli mældur áður en veiðar hefjast, en gefinn er út upphafskvóti, byggður á mælingu á ungviði, tveggja ára loðnu árið áður! Árið í ár var í takt við loðnuraunirnar á undanförnum árum, lítið fannst að loðnu í haustmælingu og svartsýni ríkti. Svo allt í einu gaus hún upp, eins og hún hefur alltaf gert, en vegna fyrri svartsýni drógu menn að fara af stað til þess að geta veitt verðmestu loðnuna, hrognafiskinn, og náðu því oft ekki leyfilegum afla. Væntingar í fyrra voru miklar eftir mælingu á ungloðnu, sem yrði uppistaða í vetraraflanum núna. En, viti menn, mjög lítið fannst í leiðangri fyrir áramót og voru menn svartsýnir. Svo smá bættist við "mælinguna" og allt í einu voru menn í vafa um hvort tækist að ná kvótannum, en blíðan á miðunum reddaði því og svo mikið var af loðnu að skipin fylltu sig oft í einu kasti. Stofninn hafði verið stórlega vanmetinn. Lítum aðeins yfir sögu loðnuveiða, sem má sjá á myndinni hér að neðan. Haust og sumarveiðar eru stundaðar til 2004, þá eru þær bannaðar. Ellefu sinnum fer heildaraflinn í eða yfir millljón tonn og á því tímabili er vetraraflinn, sem er eingöngu hrygningarloðna, 7-800 þús. tonn. Eftir að ungloðnuveiðar á haustin lögðust af, snarminnkar vetraraflinn og fer frá 2-300 þús. tonnum niður í ekki neitt. Friðun ungloðnu hefur bara skilað minni heildarafla, einnig minnkun þorskafla. Hefur einhver pælt í þessu? - Enn ein tilraunin til að friða svo megi geyma fisk í sjónum að misheppnast.

Hafró súrsar loðnu í volgum sjó - Ný afurð?

Nú held ég að safnaður loftslagskirkjunnar sé að ganga fram af sér. Hafró, sem þarf að fá styrk til að geta haft eftirlit með fiskeldi, er að reisa tilraunastöð í Grindavík þar sem ætlunin er að súrsa loðnu í hlýjum sjó!

Þeir hjá Hafró eru hræddir um að loðnan þoli ekki hlýjan og súran sjó, segjast ekki þekkja áhrif súrnunar á fiska en segja að ef loðnan þolir ekki súrnun þá sé þorskstofninn í bráðri hættu því þorskur ku éta loðnu. Fyrst er að því að hyggja að sjór hefur farið kólnandi við Íslandsstrendur og reyndar í öllu NA- Atlantshafi, Norðmenn kvarta yfir því að laxinn vaxi hægar í kvíunum vegna kólnunar sjávar. 

Þá er það sýrustigið

Sjórinn er alls ekki súr, langt frá því, hann er basiskur, Sýrustigið, PH, er um 8, en pH 7 er hlutlaus og súrt þegar talan verður lægri. Verstu spár segja að PH sjávar muni lækka í 7.7 árið 2100. Það er enn bullandi basiskt en ekki súrt. Kann enginn orðið að lesa?

Ferskvatn er talsvert viðkvæmara fyrir breytingum vegna þess að það er miklu snauðara en sjórinn af söltum, sem virka sem buffer (stuðpúði). Sýrustig í vatni stjórnast af plöntuframleiðslunni sem bindur CO2. Þannig er sýrustig í Vatnsendavatni um 7.6 að vetrinum en hækkar í 10.0 í ágúst þegar plöntuframleiðsla er á fullu. Sama er í sjó, þörungaframleiðslan stjórnar sýrustiginu. Ég held menn geti alveg verið rólegir. Hér má hvar PH sjávar er á skalanum

Sýrustig í Vatnsendavatni(St.1)

á Engjunum (St.2)

í Vatnsvatni (St.3)

í Bugðu (INN) og í Útfalli (ÚT)

31.júlí 2002 til 17.september 2003.

 

Kanna á áhrif fallandi sýrustigs á loðnu, en menn virðast hræddir um að hún drepist og þar með komist þorskurinn í fæðuþurrð - Ný ógnun. Þeir Hafrómenn virðast ekki hafa kynnt sér eldri ítarlegar rannsóknir á áhrifum súrnunar á lagardýr. Ég vann við rannsóknir á 40 vötnum á hálendi Noregs 1969 og 70. Það var á tímum súrrar rigningar sem stafaði af kolabrennslu í Evrópu en hún leiddi til myndunar brennisteisnssýru sem svo féll sem súrt regn í Skandinavíu, prófritgerð mín fjallaði um þessar rannsóknir en þær voru undanfari virkjunar á svæðinu, Ulla-Förre. Í vötnunum þarna féll sýrustig niður í Ph 5-6 og olli sums staðar fiskidauða. Ekki var ég var við aðrar breytingar, svif- og botndýralíf var með eðlilegum hætti en í nokkrum vötnum hafði fiski fækkað eða hann horfið. Þegar farið var að rannsaka hvað það var sem olli fiskidauðanum í ám og vötnum kom í ljós að það var ekki sýrustigið sem slíkt, sem drap fiskinn heldur það að við lágt sýrustig féll út ál á tálkn fisksins svo hann kafnaði. Þeim sem nú vilja rannsaka áhrif "súrnunar" á loðnu virðist ekki kunnugt um þessar eða aðrar rannsóknir, sem þegar hafi verið gerðar, makalaust að þeir skuli ekki fylgjast betur með; enn ein tilraunin til þess að finna upp hjólið.

 

Tæming Árbæjarlónsins og "landnám" laxins á gamla lónssvæðinu er sögð laxinum til góða. Er það rétt?

Árbæjarlónið í Elliðaánum var tæmt í hitteðfyrra að öllum forspurðum. Íbúar voru óánægðir, svo og aðrir sem þótti lónið, sem var orðið uppistaða fuglalífs, mikil prýði í stað þeirra sviftinga sem áður tíðkuðust vor og haust, að hleypa úr því á vorin svo laxveiðimenn gætu stundað sína iðju og fylla það svo á haustin til að geta framleitt rafmagn yfir vetrartímann. Orkustofnun hundsaði öll mótmæli og neitaði að fylla lónið aftur. Síðan hafa þeir fengið fræðinga fugla og fiska til að mæla gerð sinni bót. Fuglatalningamaður taldi að þessi gjörð hefði ekki haft nein áhrig á fuglalíf, svanirnir af lóninu hefðu bara fundið sér nýjan stað neðan stíflunnar. Fólk var að horfa á þetta í sumar, greyin skildu ekki neitt í neinu, tjörnin þeirra farin svo þeir neyddust til að flytja sig annað, til verri staðar. Nöturlegt. Fiskifræðingurinn mælti þessu bót, sagði brotthvarf lónsins hið besta mál, það væri til bóta fyrir laxinn í Elliðaánum.

https://www.frettabladid.is/frettir/ellidaarlax-nemur-ny-lond-i-lonstaedi/

"Þegar lónið var látið hverfa á braut þá náttúrlega fengust uppeldis- og hrygningarskilyrði á staðnum sem lónið fyllti,“ segir Jóhannes Sturlaugsson.

Það er ekki verið að endurheimta neitt. Laxinn hefur alltaf hrygnt í Árbæjarkvíslinni, nú, vegna töppunar lónsins hafa bæst við nokkrir tugir metra af rennandi vatni og mögulegt er að rafveiða þarna nú. Jóhannes veiddi þarna í (sennilega) fyrsta skipti í haust og fann auðvitað seiði, þau eru alls staðar.

Niðurstaðan er svo færð í auglýsinga- og áróður til að réttmæta töppun lónsins. Þetta hefur ekkert að gera með "nýtt landnám" laxins. Laxarnir ofan stíflu, sem myndaðir hafa verið mikið, eru sennilega upprunnir í Árbæjarkvíslinni, komnir heim, en þurftu fyrst að fara upp að Hundasteinum og þaðan niður í gamla lónsstæðið eins og þeir hafa alltaf þurft að gera, en ekki er fiskgegnt í lónið norðanmegin, og bíða þess að fara að hrygna þegar tíminn kemur.

Hér er því ekki um neina "viðbót" að ræða heldur áróður í þágu Orkuveitunnar, sem borgar rannsóknir Jóhannesar eiganda Laxfiska. - Maður bítur ekki í höndina á þeim sem ...

Of mikil hrygning í Leirvogsá veldur minnkun á framleiðslu laxaseiða

Nokkrum sinnum hefur lax verið fluttur upp fyrir Tröllafoss, sem er ófiskgengur, í þeim tilgangi að auka seiðaframleiðslu árinnar. Árangur þessa hefur ekki verið rannsakaður en ljóst er að hryging hefur tekist og hefur það verið staðfest með rafveiðum. Sl. 5 ár hefur hafa verið gerðar rannsóknir á afkomu og vexti seiða ofan við Tröllafoss, en þar er hrygningarstofn þekktur, mældur í fjölda hrygna á hvern kílómeter. Botngerð árinnar er mjög svipuð ofan og neðan við Tröllafoss og því má segja að þarna sé verið að bera saman áhrif stærðar hrygningarstofns, fjölda hrogna, á seiðaframleiðslu árinnar. Leirvogsá er fiskgeng um 11 km að Tröllafossi. Þar kemst enginn fiskur upp en þar fyrir ofan er áin um 3 km löng upp að Leirvogsvatni. Til þess að fullnýta svæðið hefur verið sleppt nokkrum laxapörum, sem svarar til 2-4 hrygna á kílómeter árinnar. Neðan við Tröllafoss hrygna allir aðrir laxar og þar hrygna fimm til tíu sinni fleiri hrygnur á hvern kílómeter. Hrygning laxa á ófiskgenga hluta árinnar hefur tekist mjög vel á undanförnum árum, en flutningur laxa á svæðið hefur ekki verið árviss. Fyrir nokkrum dögum kannaði ég árangur hrygningar aðfluttra laxa frá sl. hausti. Kom í ljós að áin var vel setin seiðum, sem voru stór og mjög vel haldin. Meðallengd þeirra var um 6 cm, en neðan við Tröllafoss var meðallengd jafn gamlla seiða aðeins 3,5 cm. 6 cm seiði eru 4 til 5 sinnum þyngri er 3-4 cm seiði. Skýringin á þessum feiknarlega mismun í vexti er að hrygning neðan við Tröllafoss er allt of mikil. Áin er ofsetin smáseiðum og virðist öll fæða vera upp étin um miðjan ágúst, því eftir það stækka þau ekki og eru reyndar jafn stór í maí ári síðar.

 

Í ljósi þessarar reynslu hefur veiðifyrirkomulagi verið breytt þannig að ekki er skylda að sleppa fiski og leyft er nú að veiða á maðk. Veiðin nú er orðin sú mesta frá 2015, tæplega 500 fiskar eru komnir á land, og þá meina ég - Á LAND.

 

Það var sumarið 2017 sem teknar voru upp nýjar veiðireglur, eingöngu veitt á flugu og öllum laxi sleppt. Árangurinn var skelfilegur, einungis veiddust 117 laxar. Stór hluti árinnar verður aðeins veiddur með maðki og við þessar breytingar hurfu "gömlu" veiðimennirnir úr ánni.

 

 

 

 

 

Hér má sjá að fjöldi seiða sem klekst, 0+, hefur aukist mikið en jafnframt hefur vöxtur seiða farið minnkandi síðustu ár. Sumargömul seiði eru alltaf um 4 cm löng en aðeins farið smækkandi síðustu ár.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Jafngömul seiði, klakin sl. vor. Þau sem ólust upp ofan við Tröllsfoss, þar sem hrygningarstofn er hæfilegur, eru 5 sinnum þyngri en þau sem ólust upp neðan við fossinn þar sem hrygningin var 5-10 sinnum meiri. Of mikil hrygning dregur úr vexti seiða og þar með framleiðslu árinnar.

 

Þessar niðurstöður eru reyndar í samræmi við niðurstöður rannsókna, sem við Tumi Tómasson birtum í bændablaðinu Frey 1981 til að skýra sveiflur í laxagengd á NA- landi en þær bentu einnig til þess að heppileg ásetning væri um þrjár hrygnur á kílómeter.

 

Það má ljóst vera að sleppingar á veiddum fiski gera illt verra, gagnstætt því sem áhangendur þess halda fram.

 

Glæný kenning um sveiflur í Mývatni

2022 Fréttablaðið greinir frá því 15. júlí að Mývatn sé í mikilli lægð, mýlaust og algjör ungadauði og setur fram glænýja kenningu (ágiskun), að mýlirfurnar á botninum hefðu étið sig út á gaddinn og dáið úr hungri áður en þær gátu púpað sig og flogið.

Sama ástand var þar 2015 og skrifaði ég nokkur blogg af því tilefni sumarið eftir, spáði framhaldinu og nú er spá mín að rætast.

Það er hornsílið sem skrifar handritið, stjórnar leikritinu og leikur aðalhlutverkið í atburðarásinni og fær stundum aðstoð bleikjunnar. Nei, nei, það er ekki nefnt í fréttinni heldur soðin upp ný ágiskun og ekki er minnst á Kísiliðjuna eða skolpið, sem áður var kennt um allt saman. Hvort tveggja er horfið, Kísiliðjan fyrir 20 árum.

 

https://fiski.blog.is/blog/fiski/entry/2172438/

https://fiski.blog.is/blog/fiski/entry/2173316/

https://fiski.blog.is/blog/fiski/entry/2174755/

https://fiski.blog.is/blog/fiski/entry/2179479/

 

Árið 2015 var mjög mikill þörungablómi í Mývatni og í apríl 2016 upphófust miklar umræður um orsakir blómans. Deildi menn á en margir töldu að mengun af manna völdum væri orsökin. Nauðsynlegt væri að gera miklar umbætur á klóaki og draga þyrfti úr mengun frá landbúnaði.
Margir virðast halda að hér sé eitthvað nýtt á ferðinni, en svo er alls ekki eins og sjá má af Morgunblaðsviðtali frá 1998 þar sem forstöðumaður RAMÝ lýsir ástandi vatnsins á þeim tíma í viðtali við Morgunblaðið:

"Framvinda lífríkis Mývatns og Laxár undanfarin misseri líkist mjög þeirri sem varð árin 1988­ 1989 þegar átustofnum vatnsins, rykmýi og krabbadýrum, hrakaði snögglega með tilheyrandi veiðileysi og fækkun í andastofnum, en svipaðir atburðir gerðust árin 1970, 1975 og 1983. Á undanförnum árum hafði lífríkið annars verið í mikilli framför, átustofnar verið sterkir og öndum og silungi fjölgað. Þetta kemur fram í fréttabréfi Náttúrurannsóknastöðvarinnar."

Athyglisvert er að vísindamenn og aðrir virðast ekki hafa komist neitt nær skilningi eða lausn á vandamálinu á þeim 18 árum sem liðin eru. Ekki er að sjá að neitt tillit hafi verið tekið til tillagna alþjóðlega matshópsins frá 1999.
Ekkert er talað um vistfræðitengsl smáfisks (hornsíla) - svifkrabba (vatnaflóa) og þörunga, sem vísindasamfélög annars staðar telja að eigi hér hlut að máli. Starfsmenn RAMÝ og HÍ hafa alltaf neitað þeim kenningum, s.b.r. Kísilgúrnám og skýrsluna í Nature

 

 

Hafró gefst upp við stjórn humarveiða. Brúka það eina sem þeir kunna. Setja veiðibann

Nú er Hafró búin að gefast upp á humrinum. Nýjasta ráðgjöfin er að veiða ekkert í 2 ár, hvað tekur svo við? Líklega áframhaldandi friðun eins og með lúðuna.

Ég hef bent á að stór þorskur éti mikið af humri, að humarinn éti undan sér, hann helgar sér jú holur og vill ekki keppinauta. Þekkt er frá Bretlandseyjum mikil sókn er nauðsynleg, annars minnkar stofninn og aflinn, eftir verða aðeins stórir og fáir humrar eins og hér.

Til að komast nær svarinu hef ég stungið upp á því að beita mjög mismunandi sókn á aðskildar humarbleyður og sjá hvað gerist. En æ nei, í staðinn fara þeir í rándýrar hljóðmerkjarannsóknir til að kortleggja hegðun humars á botninum.

Miklar rannsóknir hafa verið gerðar á hinum náskylda vatnahumri (Astakus). Ég veit ekki hvort þeir hafi sótt þekkingu þangað eða til írskra og skoskra sjómanna, nokkuð sem ég hef gert. Varla, þeir vilja gera allt sjálfir og alls ekki hlusta á aðra.

Ég skrifaði nýlega nokkuð ítarlega grein í Bændablaðið þar sem ég velti upp nokkrum tillögum að skýringum á ástandi stofnsins. Ég hef ekki fengið nein viðbrögð frá Hafró, ekki einu sinni skammir, og átti heldur ekki von á því að fenginni reynslu.

Á ekki að sækja í fiskibankann?

Nú er hér dýpsta kreppa í 100 ár. Eftir að ferðaþjónustan féll er talað er um að auka þurfi framleiðslu. Eina sem heyrist frá stjórnmálamönnum er að efla þurfi nýsköpum. Ég vil líkja nýsköpun við að hagnaðurinn sé fólginn í útflutningi á 100 ára gömlum eikartrjám. Styrkurinn til nýsköpunar felst í því að veita fé til að kaupa fræ til niðursetningar. Nú er það svo að við eigum í hafinu 1,3 milljón tonna þorskstofn en veiðum einungis 18% af honum, 250. þús tonn, en á árum áður 35-40% og gaf það góðan og jafnan 350-450 þús. tonna afla. Enginn stjórnmálamaður nefnir auknar veiðar til að auka framleiðslu. Nú er það svo að mestur hluti aflans kemur í hlut svonefndra sægreifa, sem hafa hag í því að halda afla niðri til að skapa skortstöðu og halda uppi leiguverði á aflaheimildum. Getur verið að vald þeirra sé svo mikið að það fái ráðamenn til þess að minnast ekki á aukningu sjávarafla? Ekki einu sinni að láta óháða aðila gera áhættumat á því að auka t.d. þorskveiðar um 100-200 þús. tonn og tvöfalda ufsaveiðar? Mér flaug þetta í hug þegar ég horfði á fréttirnar í kvöld um Norðurfjörð á Ströndum, sem brothætta byggð og hvað væri þar til ráða. Menn þorðu ekki að nefna hið augljósa, byrja á að gefa trilluveiðar frjálsar. Sama má segja um Grímsey og fleiri staði. Lausn þessara staða er svo augljós að menn ættu að detta um hana. En ráðherra sjávarútvegs er ekki í þeirra liði.
 

Loksins tóku þeir hjá Hafró sönsum og drógu úr smáfiskafriðun - eitt hænufet í rétta átt

Skyndilokanir hafa tíðkast í áratugi eða allt síðan við fengum yfirráð yfir allri landhelginni. Miðað var við að friða skyldi 3 ára fisk og var viðmiðið við 55cm í þorski. Svæðum var lokað ef fjöldi fiska í afla undir 55 cm náðu 25%. Oft hefur þessi smáfiskaverndun verið gagnrýnd m.a. vegna þess að sums staðar gat smáfiskur undir 55 cm verið allt að 8 ára gamall. Auk þess voru færð rök fyrir því að rangt væri að skekkja stofnformið með því að veiða ofan af eins og sagt er, hlífa þeim smáa en veiða þann stóra. En Hafró þrjóskaðist alltaf við þótt þeir hafi aldrei gert neina úttekt á gagnsemi skyndilokana eða smáfiskafriðunar. Nú hefur viðmiðunarmörkunum verið breytt svo nú þarf að hlutfall 55 cm þorsks að vera 50% eða meira til þess að það sé lokað, við það hefur dregið mjög úr þessum lokunum. En nú hefur kaleikurinn verið tekinn af Hafró og færður til Fiskistofu. Hafró er sumsé ekki lengur stjórnvald. Samtímis missa þeir stóran spón úr aski sínum; Fiskifræðingar á stofnuninni hafa fengið greitt fyrir að standa vakt allan sólarhringinn í um 40 ár. Að mínu mati hefur það verið launaspursmál að viðhalda þessu kerfi því það gefur aura í lommen hjá sérfræðingnum á vakt hverju sinni. Hér er tilvitnun í frétt um flutning skyndilokana milli stofnana:

"Hafrannsóknastofnun hafa staðið vaktir undanfarin ár og sett á skyndilokanir í kjölfar mælinga Fiskistofu og Landhelgisgæslu. Talsverðar sveiflur hafa verið í fjölda skyndilokana frá upphafi en flestar voru þær árið 2012 eða 188. Skyndilokunum fækkaði mikið á síðasta ári og það sem af er þessu ári vegna breytinga á viðmiðunarmörkum sem gerð var 2019. Frá upphafi hefur Hafrannsóknastofnun sett á um 3900 skyndilokanir, meirihluta til verndunar smáþorsks og flestar á línuveiðar."

"Þrátt fyrir að skyndilokanir hafi verið veigamikill þáttur í stjórnkerfi fiskveiða á Íslandsmiðum í áratugi, þá er fremur lítið um rannsóknir á áhrifum þeirra aðgerða. Nýverið kom hinsvegar út ritrýnd grein um áhrif skyndilokana við að hindra veiðar á smáfiski (Woods o.fél. 2018). Helsta niðurstaða greinarinnar er að skyndilokanir séu gagnlegar til verndar smáfiski þegar veiðihlutfall er hátt. Hinsvegar þegar veiðihlutfall er hóflegt, líkt og nú er á flestum bolfiskstofnum, hafa skyndilokanir takmarkað gildi. Meðal annars í því ljósi lagði Hafrannsóknastofnun til hækkun á viðmiðunarmörkum árið 2017 í tillögu til starfshóps um faglega heildarendurskoðun á regluverki varðandi notkun veiðarfæra, veiðisvæði og verndunarsvæði á Íslandsmiðum um breytingu á viðmiðunarmörkum."

Þeir hafa m.ö.o. aldrei gert neinar rannsóknir á þessum róttæku aðgerðum sjálfir.

Árið 2001, á tíma sem þorskurinn var að éta sig út á gaddinn vegna vanveiði, vildi Árni M. Mathiesen ekki hlusta á sjómennina, eins og sagði í Mogga:

"TÖLUVERT hefur verið um skyndilokanir vegna smáfisks á helstu togslóðum fyrir Vestfjörðum, Norðurlandi og Austfjörðum á undanförnum mánuðum. Togaraskipstjórar hafa mótmælt lokununum og segja þær gera skipum nær ókleift að stunda veiðar. Árni M. Mathiesen sjávarútvegsráðherra segir sterka þorskárganga á undanförnum árum gefa vonir um góða veiði á komandi árum en um leið verði að tryggja að árgangarnir skili sterkum hrygningarstofni."

Rök hans voru ótrúlega þvælin:

Árni segir aukna smáfiskagengd flókið en um leið jákvætt vandamál að eiga við. Þorskárgangurinn frá árinu 1997 sé greinilega mjög sterkur en hinsvegar sé ekki vitað hve sterkur hann er fyrr en hann kemur inn í veiðina. "Vandinn felst í því við verðum vitaskuld að halda áfram veiðum þó þessi sterki árgangur sé að koma inn í veiðina. Það er hins vegar minna af stærri fiski á veiðislóðinni en meira af smáfiski en oft áður. Það er því erfitt að veiða stærri fiskinn en forðast um leið að veiða þann smærri. Jafnvel þar sem smáfiskurinn er blandaður við stærri fiskinn er kjörhæfni veiðarfæranna ekki nægilega þekkt. Við höfum fram til þessa beitt þeirri aðferð við verndun smáfisks að loka veiðisvæðum, líkt og gert hefur verið að undanförnu. Það leiðir skiljanlega til erfiðleika og aukins kostnaðar við veiðarnar. Við höfum reynt að útfæra þessar lokanir á skynsamlegan hátt, til dæmis með því gera aðferðirnar staðlaðari og hafa meira samræmi milli þess sem einstakir eftirlitsmenn eru að gera á miðunum.

Þess má geta að á þessum árum vorum við í tómu tjóni, þorskaflinn rétt skreið yfir 200 þús. tonn og það komu engir sterkir árgangar inn í veiðina, þeir urðu hungurvofunni og sjálfátinu að bráð.

En nú hefur þetta stjórnvald verið flutt frá Hafró en enn þarf að hlíta ráðgjöf þeirra í þessu efni eins og fleiru. Minna má á að enn er í gildi lúðufriðun, þar sem sleppa (henda) skal allri lífvænlegri lúðu, en sé henni landað rennur 80% í AVS rannsóknasjóðinn. Það er því ekki hvati sjá sjómönnum að landa lúðu. En íslenskir sjómenn eru þannig gerðir að þeir henda ekki ætum fiski og landa því lúðunni í skjóli nætur og koma henni í lóg til vina og vandamanna, sem eru farnir að fóðra ketti sína á lúðu. Þessi lúðufriðun er að mínu mati algjör fíflagangur vegna þess að lúða veiðist sem meðafli og hefur alltaf gert. Mig grunar að framhald þessarar vitleysu sé tekjutengdur, lönduð lúða gefur peninga í kassann og togarasjómenn henda ekki stórlúðu, landa henni en fá ekki nema 20% af verðinu, afgangurinn fer til Hafró eins og þeir segja.

Er virkilega enginn sem þorir að taka á svona vitleysu?