Ofveiði sem stjórntæki

Ég var að koma frá því að hitta skoska og írska sjómenn á ráðstefnu í Skotlandi þar sem fjallað var um ástandið í greininni, ný útgefnar reglur EB og framtíðina.
Þungt hljóð var í mönnum, eina sem gerist er að boðaður er meiri niðurskurður, og ef ekki eru til gögn um ástand fiskstofna skal samt skera niður 10-25% árlega. Uppbygging þorsksins í Írska hafinu hófst fyrir 9 árum, með því að takmarka veiðar almenn og loka hrygningarstöðvum. Árangurinn er enn verri en enginn. Enn er sögð vera þarna ofveiði. Þegar ég fór þar út á togara 2003 voru 30-40 togarar, gamlir og um 200 tonn að stærð, að veiða þorsk, ýsu og lýsu, eða hvítfisk eins og þeir samnefna það. Nú eru 4 eftir og enn er ofveiði og þeim er gert að draga 25% úr veiðum í ár.

Stórþorskur úr Írska hafinu (the last cod). 

Þessi meinta ofveiði stafar af því að rannsóknarskipið fær engan fisk, meðan önnur skip lifa á útgerð. Þeir eru með botntroll 2 m hátt, meðan aðrir veiða í flottroll sem nær 25 m upp frá botni. Enda þorskurinn m.a. að éta síld uppi í sjó. Rannsóknarskipið fær engan fisk eldri en 2 ára, það er sá smái sem er við botninn. Af því álykta þeir að búið sé að veiða allan eldri fisk. Þá vakti það fádæma furðu mína að rannsóknaskipið vann ekki á nóttinni og um helgar! Fyrsta kast var 7 að morgni og það síðasta kl 17, mennirnir urðu að komast í upp dekkað borð og svo heim um helgar. "Ofveiðin" mælist eingöngu af rannsóknarskipi, ekki er hlustað á sjómenn flotinn er kominn í 4 skip og mér er til efs að útgerð þarna endist lengur en í 2 ár eða svo.
Svipað er í Norðursjó, mjög fá skip eftir, nær bannað að veiða þorsk og honum nær öllum hent fyrir borð. Ekki er þar fisklaust, hann er eins og silungatjörn, fullur af smáfiski, 5-7 ára ýsa er þar 32-35 m löng og í gríðarlegu magni, mestu hent vegna smæðar.

Já ofveiðin lætur ekki að sér hæða. Enda er hún notuð sem stjórntæki bæði hér heima og erlendis. Litlu sjómennirnir og þorpin skulu deyja, sægreifarnir skulu njóta vafans.

Einhuga um tilgang en ekki aðferðirnar

Einföld leið út úr kvótakerfinu: Leggja það niður

Sent Fréttablaðinu 3. maí 2009, birt 18. maí sama ár. 

Stjórn fiskveiða með því að ákveða fyrir fram hve mikið skuli veiða af hverri tegund, kvótakerfið, hefur ekki skilað þeim árangri sem til var ætlast, þ.e. að auka afrakstur fiskstofna. Eftir aldar fjórðungs tilraun er þorskafli í sögulegu lágmarki og vöxtur fiskanna er lélegri en nokkru sinni fyrr. Menn greinir á um hvers vegna þetta sé, Hafrannsókn kennir um ofveiði, að ekki hafi verið farið hárfínt eftir ráðleggingum þeirra. Aðrir vilja meina að þær líffræðilegu forsendur sem lagðar voru til grundvallar hafi ekki staðist. Þegar dregið var úr veiðum dró úr vexti einstaklinganna. Næg fæða var ekki fyrir hendi til að standa undir stærri stofni. 
Þegar úthlutað er afla til kvótahafa reyna þeir skiljanlega að fá út úr honum sem mest veðmæti. Þeir reyna að ná sem verðmestum fiski og sé ekki kvóti fyrir því sem veiðist fer það í sjóinn aftur. 
Þar sem kvótakerfið hefur í sér innbyggðan hvata til sóunar, þá þarf að leggja það af. Einnig er vafasamt að úthluta afla ár fram í tímann, ómögulegt er að telja fiskinn í sjónum og ekki er unnt að sjá fyrir breytingar á fiskgegnd eða aflabrögðum þegar kvótar eru ákveðnir. Sóknarkerfi eins og notað er í Færeyjum nemur breytingarnar strax og er laust við brottkast.
Nú tala menn um að breyta þurfi kerfinu og bæta það en fyrning, innköllun á kvóta, uppboð eða hvað það nú heitir viðheldur kerfinu en kemur ekki í veg fyrir galla þess.
Það hefur vafist fyrir mönnum hvort unnt sé að innkalla aflaheimildir án þess að ríkið eigi yfir höfði sér skaðabótamál. Margir útgerðarmenn halda því fram að verði aflaheimildir af þeim teknar smám saman og boðnar upp fari fyrirtæki þeirra á hausinn. Þeir sem hafa tekið lán til kvótakaupa séu stórskuldugir og þurfi tekjur til að borga af lánunum. 
Krafa er um að aflaheimildir verði boðnar út hæstbjóðendum til að fá tekjurnar af auðlindinni í ríkiskassann. Þá myndu menn bjóða hver í kapp annan svipað og við lóðauppboð á höfuðborgarsvæðinu, sem endaði með skelfingu. Innkoman fór beint í aukna eyðslu sveitarfélaganna til að kynda undir brjálæðinu. 
Hafa verður í huga að kvótinn sem slíkur er einskis virði, verðmætin liggja í fiskinum sem kemur að landi og það mun skila sér til þjóðarinna eftir sínum leiðum. Kvótauppboð myndu aðeins auka rekstrarkostnað, sem kæmi fram í auknu fiskverði, erfiðari samkeppnisaðstöðu og taprekstri. Auk þess færi afgjaldið af kvótanum svipaða leið og bensíngjaldið, í ríkishítina.
Það er ekki flóknara að stíga út úr þessu kerfi en það var að fara inn í það. Það gæti t.d.hafist með eftirfarandi tilkynningu frá Sjávarútvegsráðherra:
Við endurskoðun gagna og endurmat á líffræðilegum forsendum þykir ekki þörf á að vernda þorsk og aðrar botnfisktegundir sérstaklega.
Eftirfarandi tegundir eru því teknar út úr kvóta: Þorskur, ýsa, ufsi, skarkoli, steinbítur, karfi, úthafsækja .... Skipum með gilt veiðileyfi er heimilt að stunda veiðar á þessum tegundum. Settar verða nánari reglur um umgengni til að koma í veg fyrir árekstra veiðarfæra og skipaflokka. Ákvörðun þessi gildir til eins árs í senn.
Með þessu er ekki verið að taka aflaheimildir frá neinum og því ekki um neina „bótaskyldu“ að ræða. Svona breytingar myndu þýða aflaukningu, nokkuð sem er gagnstætt friðunarstefnu Hafrannsóknar, en í ljósi ömurlegrar reynslu ættu stjórnmálamenn varla að þurfa mikinn kjark til að taka af þeim ráðin. Sýna má fram á með vísindalegum rökum að það er ekki einungis í stakasta lagi, heldur blátt áfram nauðsynlegt að auka veiðar til að bæta vaxtarskilyrði einstaklinganna og koma í veg fyrir sjálfát svo góðir árgangar verði ekki étnir upp áður en þeir geta tekið út vöxt. Einn slíkur er að sögn á leiðinni og myndi muna um að hann yrði að gjaldeyri en færi ekki á matseðilinn hjá horþorskinum.

Draumalandið?

Er það tilviljun að stóriðjuflokkarnir sem nú vilja leysa vanda þjóðarinnar með aukinni stóriðju leggja báðir til að stórauka framlög til hafrannsókna, Hafró? 
Ég hef lengi furðað mig á því hvers vegna Hafró og móðurstofnanir, ICES í Evrópu, NAFO og NOOA í Ameríku og fleiri s.k. "vísindastofnanir" leggja stöðugt til niðurskurð á aflaheimildum. Fyrst var komið á kvótakerfi með aflakvótum og eftir það var auðvelt að minnka veiðiheimildir með því að ráðleggja niðurskurð. Þetta var gert í nafni stofnuppbyggingar, auðvelt var að telja fólki trú um að með því að taka minna núna mætti taka meira seinna. Þetta seinna hefur hins vegar ekki orðið. Hin háu markmið breyttust fljótlega í að drepa niður fiskveiðarnar. En hvers vegna? 
Ég hef fengist við fiskirannsóknir og veiðráðleggingu í 35 ár, og ég veit að þessar ráðleggingar eru rangar. Það er marg sannað að ef vöxtur er minnkandi gerir illt verra að draga úr veiðum, það þarf að auka þær. Minnumst þess að fyrir daga stjórnunar, en 1976 gátu þjóðirnar farið að stjórna veiðum eftir að landhelgin varð 200 sjómílur, voru engin fiskveiðivandamál: Ekkert stofnhrun, engin ofveiði eða rányrkja, sem við þekkjum svo vel í dag og orðið "vistvænn" var ekki til í málinu. Menn einfaldlega veiddu meðan eitthvað var að hafa, fóru þá annað og komu aftur þegar veiðin tók sig upp aftur. En þó þessa vísindastofnanir viti að stefna þeirra sé röng, reynslan hefur sýnt það, þá breyta þeir ekki um aðferðir, sem td. gætu falist í að veiða meira og beina sókn meira í smáfisk. Alls ekki, áfram með niðurskurðinn. Helst er að fyrir kosningar, að þeir bæti aðeins í af pólitískum ástæðum svo allt líti betur út. Davíð fann 30 þús. tonn á sínum tíma og EKG 30 þús. til viðbótar í fyrra.
Eftir að ég sá Draumalandið og viðtalið við Sigurð Gísla Pálmason rann ástæðan allt í einu upp fyrir mér:
Veiðisamdráttur er til þess gerður að plægja jarðveginn fyrir stóriðju auðhringanna. Kárahnjúkar handa aflalausum Austfirðingum, Vestfirðinga sviftir fiskinum fyrir olíuraffínerí, Suðurnesjamenn, sem fast sóttu sjóinn, þeir biðja um álver, gagnaver, virkjanir og allt það. Húsvíkingar, þeir heimta álver, fisklausir.
Tími er kominn til að svifta sérfræðingana völdum og fara að nýta fiskimiðin í þágu þjóðarinnar - aftur.