Söguskoðun: Ástand og horfur í íslensku matfiskeldi árið 2001

Í ljósi þeirra miklu áætlana sem eru í sjókvíaeldi er við hæfi að rifja upp hvernig staðan var árið 2001, en þá tók ég saman stöðuskýrslu fyrir Sjóvá Almennar tryggingar. Þá var ný bylgja að rísa og mikil ásókn var í að tryggja væntanlegt sjókvíaeldi.

Segja má að mikil bjartsýni hafi ríkt á þessum tíma, menn búnir að gleyma fyrra tímabili þar sem allt fór á hausinn. Nú átti að gera betur, búnaður var sagður orðinn betri, menn hefðu lært af reynslunni o.s. frv. Virtust menn búnir að gleyma að í fyrstu bylgjunni í kring um 1990 urðu stórfelld tjón vegna undirkælingar sjávar og stórviðra. Fiskur drapst vegna undirkælingar í Hvalfirði, Patreksfirði og Grundarfirði og mikið óveðurstjón varð í Vestmannseyjum, sundunum við Reykjavík, við Vatnleysuströnd og fleiri stöðum.

Tryggingarfélög urðu fyrir miklum áföllum og kusu að fara varlega í sakirnar varðandi þessa nýju áætlanir. Ein sú stærsta var í Mjóafirði en eftir nokkurra ára eldi þar fór allt á hliðina.

Nú eru enn komnar fram stórvaxnar eldisáætlanir á mörgum stöðum við landið. Eitt hefur breyst. Tíðarfar er almennt hagstæðara en það var um 1990. Þetta hefur orðið til þess að eldismenn hafa gleymt því að það geta komið harðir vetur þó svo að hitinn sé enn að dansa í kring um frostmarkið. Lítið má út af bera svo ekki verði stórtjón.

Hér fer á eftir samantekt skýrslunnar frá 2001, en skýrsluna í heild er að finna í skránni sem tengd er þessari færslu, sjá neðst á síðunni.

   Niðurstöður og samantekt úr stöðuskýrslu 2001

Fiskeldi það sem hafið var á níunda áratugnum gekk ekki sem skyldi. Allt eldi í sjókvíum, utan það sem enn er stundað í Eyjafirði, lagðist af. Ein kvíaeldisstöð, Rifós, er enn starfrækt í stöðuvatni.

Ein strandeldisstöð með kerjum á landi, Ísþór við Þorlákshöfn, er nú notuð til lúðueldis á vegum Fiskeldis Eyjafjarðar, önnur, Miklilax í Fljótum, hefur að hluta verið tekin til eldis á barra sem er hlýsjávarfiskur ættaður úr Miðjarðarhafi. Lax er enn alinn í þremur landstöðvum, Íslandslaxi á Stað við Grindavík, Silungi á Vatnsleysi og Silfurstjörnunni í Öxarfirði. Allar aðrar matfiskeldisstöðvar fyrir lax hafa verið lagðar niður.

Nokkrar seiðaeldisstöðvar starfa enn og þá í tengslum við matfiskstöðvar. Hólalax að Hólum í Hjaltadal, Norðurlax Laxamýri og Laxeyri að Hvítársíðu í Borgarfirði framleiða seiði til fiskræktar í laxveiðiám. Þá er seiðaeldisstöð Vogalax í Vogum á Vatnsleysuströnd notuð til eldis á sæeyra sem er snigill sem selst sem sælkerafæða.

Aðrar seiðastöðvar sem framleiddu hafbeitarseiði lögðust af þegar allri hafbeit var hætt fyrir um þremur árum.

Ástæður þess að áðurnefnum rekstri var hætt á sínum tíma voru annað hvort þær að laxeldið gekk ekki eða skilaði ekki arði.

Spurt hefur verið hvort áætlanir sem nú hafa verið gerðar séu raunhæfar. Því er að nokkru svarað í þessari skýrslu en almennt má segja að hæpið er að matfiskeldi á laxi verði arðbært. Sagt er að menn hafi lært af fyrri reynslu og að allur búnaður sé nú betri en hann var þá.

Náttúrulegar aðstæður við Ísland hafa hins vegar ekki breyst. Flestir staðir þar sem sjávarhiti er þolanlegur eru opnir fyrir veðrum. Þó búnaður sé nú orðinn það góður að hann standist verstu veður verður ekki það sama sagt um fiskinn, fiskur sem er í kvíum og getur ekki kafað niður úr öldurótinu lemst oft til bana í miklum sjógangi eða særist og getur verið lengi að ná sér. Þetta gerðist t.d. í stóru úthafskvíunum á Vatnsleysuvík um 1990. Kvíarnar héldu, en fiskurinn lamdist til bana.

Annars staðar, t.d. á Vesturlandi er hætta á undirkælingu á vetrum. Þar sem meira skjól er, eins og á fjörðunum fyrir austan, er hitabúskapur þess eðlis að gera verður ráð fyrir hægari vexti en í samkeppnislöndum eins og Færeyjum og Noregi. Þetta eru framleiðendur sem íslenskt laxeldi verður að keppa við og má því ætla að það geti orðið þungur róður. Þá er hér hætta á hafís, aðallega frá Norðurlandi suður til Austfjarða.

Skoða verður aðkomu Tryggingarfélaga með tilliti til allra þessara þátta. Margar núverandi fiskeldisstöðvar eru vel reknar og virðast ganga viðskiptalega séð. Ekkert er til fyrirstöðu að tryggja slíkar stöðvar.

Hvað varðar væntanlegar stöðvar, verður að skoða áhættuþætti og meta hvaða skilyrði þarf að uppfylla í hverju tilfelli og taka þá tillit til stærðar, staðarvals og þeirrar sérstöku áhættu sem fylgir hverjum stað. Líklegt er að ef ekki fáist tryggingar innanlands verði leitað annað. Rétt er því fyrir tryggingafélög hér að fylgjast með og undirbúa hvaða tryggingar verði hægt að bjóða væntalegum eldisstöðvum, með hvaða kjörum hvaða skilyrðum. 

 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• fiskeldistatus_2001.pdf

Er ráðgjöf um humarveiðar kolröng? Gæti verið.

Fróðlegt er að lesa ráðgjöf Hafró um humarveiðar á komandi fiskveiðiári. Aflinn hefur mest orðið um 2500 tonn, síðast árið 2010. Í fyrra var ráðlagt að veiða 1300 tonn en lækkað í 1150 tonn nú.

Í skýrslunni, sem var að koma út segir: "Veiðidánartala hefur verið metin lág undanfarin ár og er undir skilgreindum gátmörkum. Nýliðun hefur minnkað síðan 2005 og hefur aldrei verið metin eins lítil og nú. Viðmiðunarstofn hefur minnkað hratt undanfarin ár og hefur ekki verið lægri frá 1980. Hlutfall stórhumars er enn hátt en hefur minnkað frá 2009."

Hér má sjá hvernig nýliðun hefur hrunið frá árinu 2008 en um það leiti var sett á 20% aflaregla í þorski og hrygningarstofninn stækkaði, vegna innkomu makríls og síldar og beitarálag á humar og fleiri fæðudýr jókst.

Hvað er að gerast?

Alþekkt er frá Skotlandi og Írlandi að humar étur undan sér. Tilraunir með að friða svæði í þeim tilgangi að stækka stofninn hafa reynst afar illa. Þegar svæði voru opnuð aftur eftir nokkurra ára friðun gripu menn í tómt, einungis veiddust nokkrir stórir humrar. Þar hafa menn lært að miðin þurfa stöðuga áníðslu til að hindra sjálfát en þessi mikla sókn leiðir auðvitað til þess að humarinn er almennt smærri en menn velja að sjálfsögðu marga smærri en örfáa stærri. Við bætist að mikið er af stórþorski, sem þekktur er fyrir að háma í sig humarinn. Humarinn er þannig sjálfur að éta upp ungviðið sitt og þorskurinn humarinn.

Ráðgjöfin

Ráðgjöfin er svo að veiða lítið af þorski til að hafa stóran fóðurfrekan hrygningarstofn og draga úr veiðum á humri. Já það verður víst að fara varlega segja þeir Hafróarnir.

Hér má sjá hvernig stórhumars jókst, væntanlega vegna samdráttar í leyfðum afla. Fjölgun stórra humra þýðir meira beitarálag á smáhumar, sjálfát. Hvort tveggja, aukning stórra þorska og stórra humra, minnkar nýliðun.

Mörg dæmi eru um að sóknarbreytingar hafi leitt til minnkandi afla þrátt fyrir að kvótar hefðu verið nægir. Veiðin á Fladen banka, SA af Shetlandseyjum í Norðursjó, hefur dregist saman úr 13.000 tonnum árið 2010 í 2.000 tonn 2015. Kvótinn 2015 var um 11.000 tonn en einungis 2.000 tonn voru veidd. Breytingar urðu á sókninni árið 2010 þegar möskvi var stækkaður úr 80-85 mm í meira en 100 mm til að vernda smáhumar. Auk þess var trollum breytt til þess að forðast meðveiði af þorski. Það þýðir að hætt var að veiða þorsk, sem var að andskotast í humrinum.

Ekki hef ég nægar upplýsingar til að tengja veiðimynstrið við aflaminnkunina en þetta virðist á þekktum nótum, sóknarminnkun leiðir til sjálfáts, aukinnar samkeppni og aflaminnkunar.

En það þarf að spyrja þeirrar spurningar hvort sóknarminnkun leiði til stofnaukningar. Við vitum að samdráttur leiðir til aflaminnkunar en hann kann einnig að hafa mun alvarlegri afleiðingar.

Ætla þessir ráðgefendur aldrei að skilja að sóknarminnkun gefur ekki aukinn afla, hvorki í bráð né lengd. Veiðarnar eru ekki það sem ákveður stærð og viðgang fiskstofna. Samkeppni og fæðuframboð ráða þar mun meiru. Sóknarminnkun þýðir einungis minni tekjur.

En ráðgjafarnir bregðast, enda er munurinn á manninum og hundinum sá að hundurinn lærir af reynslunni en maðurinn ekki.